«Eνιωθα ότι κάποιος µε είχε βάλει σε ένα κουτί. Δεν θυµάµαι πώς κατέληξα εκεί. Μπορεί αρχικά να νόµιζα ότι επρόκειτο για ένα πολύτιµο κουτί και µε είχαν βάλει εκεί γιατί ήµουν ξεχωριστή. Σύντοµα αυτό το κουτί άρχισε να συρρικνώνεται κι εγώ προσπαθούσα να χωρέσω µέσα σε αυτό. Μίκραινα τον εαυτό µου, κουλουριαζόµουν, γινόµουν πιο ήσυχη, µαλάκωνα τις έντονες πλευρές του χαρακτήρα µου, έβγαζα ανθρώπους και ενδιαφέροντα από τη ζωή µου, άλλαζα τη συµπεριφορά µου. Παρ’ όλα αυτά, το κουτί όλο και µίκραινε και πίστευα ότι το λάθος ήταν δικό µου. Ότι για όλα έφταιγε ο υπερβολικός εαυτός µου. Δεν µπορούσα να καταλάβω ότι το κουτί δεν θα σταµατούσε ποτέ να µικραίνει, δεν µπορούσα να αντιληφθώ ποιος ήταν εκείνος που το έκανε όλο και µικρότερο…». Με αυτή την ασφυκτική περιγραφή, πολλά χρόνια πριν, η δηµοσιογράφος Lauren Laverne µοιραζόταν σε άρθρο της στον Guardian τη συναισθηµατική κακοποίηση, την ψυχολογική βία που είχε βιώσει στο πλαίσιο µιας ερωτικής σχέσης.
Μπορεί αυτή η µορφή κακοποίησης να µην εξελίχθηκε σε σωµατική, ίσως η συγκεκριµένη γυναίκα να κατάφερε να ξεφύγει, όµως γύρω µας εξακολουθούν να υπάρχουν χιλιάδες που ζουν τον ίδιο εφιάλτη και δεν έχουν µπορέσει να τον πολεµήσουν, να τον αντιµετωπίσουν, ακόµη και να τον αναγνωρίσουν. Κι αυτό γιατί η συναισθηµατική βία είναι από τις πιο ύπουλες µορφές της έµφυλης βίας. Συµβαίνει υπόγεια, χωρίς θόρυβο, έτσι που το θύµα φτάνει να αµφιβάλλει για τα γεγονότα και τον ίδιο του τον εαυτό. Και συνήθως σιωπά. Όµως η συναισθηµατική βία είναι βία. Και είναι έµφυλη, γιατί είµαστε γυναίκες. Και συµβαίνει παντού.Έµφυλη βία είναι το χέρι που χτυπάει µε δύναµη πάνω στο τραπέζι, ο τόνος της φωνής που ανεβαίνει απότοµα και σου παγώνει το αίµα. Έµφυλη βία είναι οι χειρονοµίες του οδηγού πίσω µας επειδή δεν καταφέραµε να παρκάρουµε γρήγορα, το χυδαίο βλέµµα του άντρα στον δρόµο που γαντζώνεται στο ακάλυπτο δέρµα που αφήνει η κοντή φούστα µας. Έµφυλη βία είναι η απαγόρευση του συντρόφου µας να βγούµε το βράδυ µόνες µε τις φίλες µας, το απαξιωτικό κούνηµα του κεφαλιού όταν του ανακοινώνουµε ότι θα ξεκινήσουµε µεταπτυχιακό. Έµφυλη βία βιώνουµε όταν θέλουµε να αλλάξουµε τη ζωή µας και πρέπει να το διαπραγµατευτούµε, όταν ονειρευόµαστε και ο άντρας (µας) µας υποτιµά, όταν κλαίµε και εκείνος εκνευρίζεται, όταν αισθανόµαστε ότι πνιγόµαστε και εκείνος µας σπρώχνει πιο βαθιά στο έλος στο οποίο µας έχει βουτήξει.
Πριν από πολλά χρόνια, µια φίλη µού εξιστορούσε τον χειριστικό τρόπο µε τον οποίο της µιλούσε ο άντρας της κάθε φορά που έπρεπε να λύσουν ένα πρόβληµα. Με κάποιον µαγικό –για εκείνον– τρόπο, κατάφερνε να µανιπουλάρει την κουβέντα (και τη φίλη µου) τόσο επιδέξια, που στο τέλος πάντα κατέληγε εκείνη να έχει άδικο, εκείνη να φταίει, εκείνη να γεµίζει µε ενοχές, εκείνη να θέλει να αλλάξει, να επανορθώσει, να εξιλεωθεί.
Η φίλη µου τότε δεν ήξερε. Καµιά µας µέχρι πρότινος δεν ήξερε. Και χρειάστηκε να το µάθουµε µε τον πιο σκληρό τρόπο. Οι περισσότερες γυναίκες που έφυγαν από τη ζωή από τα χέρια συντρόφων τους είχαν κάνει λόγο, σε ανύποπτο χρόνο, για υποτίµηση, για συναισθηµατική χειραγώγηση, για ελεγκτική συµπεριφορά από την πλευρά των αντρών µε τους οποίους είχαν σχέση.
Ας µην υπεκφεύγουµε. Από εκεί ξεκινάνε όλα. Οι φωνές και το σπασµένο ποτήρι στο πάτωµα -«συγγνώµη, δεν κατάλαβα πώς µου έφυγε από τα χέρια»- κάποια στιγµή θα οδηγήσουν σε µια σπρωξιά, µετά σε ένα χαστούκι και, τελικά, το ίδιο χέρι θα πιάσει ένα µαχαίρι και θα αφαιρέσει µια γυναικεία ζωή. Ακόµη όµως κι αν δεν φτάσουµε σε έναν τέτοιο τραγικό επίλογο, η ψυχολογική, η συναισθηµατική βία, έµφυλη και µη, υπάρχει, δεν τη φανταστήκαµε, και βρίσκεται παντού: στη σχέση, στο γραφείο, στη φιλία, στον δρόµο. Αλλά δεν σου σηµαδεύει το πρόσωπο, δεν αφήνει καµία ουλή στο δέρµα που θα σου υπενθυµίζει πόσο πόνεσες, ώστε να προσπαθήσεις την επόµενη φορά να µην τον ξανανιώσεις. Εκείνοι όµως που την έχουν βιώσει µιλούν για µια µαύρη καπνένια µάζα στο στήθος, που την αισθάνεσαι µε το που ξυπνάς το πρωί και τη σέρνεις µαζί σου µέχρι το βράδυ. Είναι αυτός ο ανεξήγητος φόβος που σε παραλύει και κάνει την καρδιά σου να χτυπάει άρρυθµα: δεν ξέρεις τι ακριβώς φοβάσαι, δεν ξέρεις από πού θα σου επιτεθεί, αλλά ξέρεις ότι θα το κάνει. Και συνεχίζεις να φοβάσαι. Ατέρµονα.
Η Διεθνής Ηµέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών είναι η αφορµή. Το να µην ξαναθρηνήσουµε άλλα θύµατα είναι η ευχή. Η πράξη όµως –όπως πολύ εύστοχα αναφέρει η Νατάσα Εξηνταβελώνη στη συνέντευξη που φιλοξενούµε στο τεύχος Νοεμβρίου– είναι η προσωπική εµπλοκή. «Μια εµπλοκή σε πρώτο πρόσωπο». Χρειάζεται να συζητάµε και να εµβαθύνουµε στη ζωή των γυναικών που υπάρχουν γύρω µας. Να τις πλησιάζουµε µε ενδιαφέρον και ενσυναίσθηση. Να νιώθουµε εµείς αυτό που εκείνες νοµίζουν ότι δεν νιώθουν, να ξετρυπώνουµε το συναίσθηµα που έχουν κρύψει κάτω από την κουβέρτα του φόβου τους. Να διαβάζουµε πίσω από τις αµήχανες σιωπές και τις χαλαρές λέξεις που µας λένε, πίσω από τα «εντάξει, δεν έγινε και κάτι» που έχουµε µάθει να απαντάµε από τότε που ήµασταν µικρές, από τότε που το «είναι» µας ποτίστηκε µε πατριαρχικές αντιλήψεις και προκαταλήψεις, τις οποίες δεν έχουµε καταφέρει ακόµα να ξεριζώσουµε από µέσα µας. Μόνο έτσι ο φόβος θα διαλυθεί, η σιωπή θα µιλήσει και µια γυναίκα θα µπορέσει να αναπνεύσει και να σωθεί.
