Μια φορά και έναν καιρό ήταν ένας λογαριασµός στο Ιnstagram, ο @intellectual_thighs, η κάτοχος του οποίου φωτογράφιζε βιβλία πάνω στα µπούτια της, συνδυάζοντας τα εξώφυλλά τους µε τις φούστες και τα φορέµατά της. Κάτω από τις φωτογραφίες έγραφε τις σκέψεις που της ξυπνούσαν τα βιβλία. Τρία χρόνια µετά, η Ματίνα Αποστόλου κυκλοφόρησε το λογοτεχνικό ντεµπούτο της Τα Σωµατίδια (εκδ. Ποταµός) µε ηρωίδα την Αλίκη. Μια Αλίκη σε µια χώρα δύσκολη. Στη χώρα της απώλειας.
Ψάχνοντας τι είναι σωµατίδιο έπεσα πάνω σε αυτό: «Σωµατίδιο είναι µια κατάρρευση κυµατοσυνάρτησης». Στο βιβλίο σας υπάρχουν η κατάρρευση και το κύµα ως δυναµικές. Ολόκληρες, ως διαδικασία σε εξέλιξη.
Το ζουµί αυτού του ορισµού είναι ότι για να υπάρξει κάτι, θα πρέπει κάποιος να το ανιχνεύσει, να το εντοπίσει, να το παρατηρήσει. Τότε καταρρέουν όλες οι υπόλοιπες πιθανότητες ύπαρξης και ανυπαρξίας του και παίρνει τη µορφή που εµφανίζεται στο µάτι του παρατηρητή. Το µάτι ενός ανθρώπου που γράφει, στέκεται σε κάτι που δεν υπάρχει, µέχρι αυτό να υπάρξει. Το παγώνει και το παρατηρεί, το αναλύει και χτίζει γύρω του µια ολόκληρη πραγµατικότητα που περιορίζεται σε σελίδες. Αν και εγκλωβισµένη µόνο σε λέξεις, η ιστορία γίνεται αληθινή, γιατί κάποιος την έχει πει. Η αληθινή ζωή είναι ένας συνεχής αγώνας µε µικρές ή µεγάλες καταρρεύσεις και ανασυγκροτήσεις, µε περιόδους καταβύθισης που, νοµοτελειακά, θα φέρουν την ανύψωση, γιατί πώς αλλιώς; Η ιστορία που έχω επιλέξει να πω, ακολουθεί αυτό τον κανόνα.
Η επιθυµία να πείτε τη ιστορία που τελικά γράψατε υπήρχε από την αρχή;
Όχι, καθόλου. Δεν φανταζόµουν καν πού θα µε οδηγούσε η ιστορία. Μόνο όταν ολοκληρώθηκε συνειδητοποίησα γιατί έγραψα όσα έγραψα. Καταλαβαίνω τώρα ότι ήταν ο τρόπος να διαχειριστώ ένα τραύµα µου που δεν είχα φροντίσει όσο έπρεπε, όταν έπρεπε.
Θυµάστε τη φορά που είπατε: «Τώρα, Ματίνα, γράφεις το βιβλίο σου»;
Ο αρχικός βασικός σκελετός του βιβλίου γράφτηκε ολόκληρος στο κινητό µου µέσα σε τρεις εβδοµάδες. Εντελώς ανίδεη και πρωτάρα, προχωρούσα βήµα βήµα, ένα κεφάλαιο κάθε φορά που αποφάσιζα να γράψω, γι’ αυτό και είναι τόσο µικρά σε έκταση, είναι οι ασκήσεις θάρρους µου. Δεν παραδεχόµουν ότι γράφω κάτι µεγαλύτερο, γιατί µάλλον ενδόµυχα υπήρχε ο φόβος ότι θα µε σταµατούσα. Είδα το βιβλίο να σχηµατίζεται µετά την πέµπτη ιστορία (συνολικά είναι δεκαοχτώ) και το άφησα να µε πάει.
Ποια ήταν τα συναισθήµατα που κούνησαν τα δάχτυλά σας στο πληκτρολόγιο;
Δεν κούνησαν συναισθήµατα τα δάχτυλά µου, η λογική µου το έκανε. Όποιο συναίσθηµα βγαίνει στο κείµενό µου είναι αποτέλεσµα προσπάθειας να µεταφέρω δυνατές, οικείες εικόνες µέσα από ρεαλιστικές σκηνές και περιγραφές. Ο µεγαλύτερος φόβος µου ήταν να µην εκβιάσω το συναίσθηµα, γιατί σε ένα τόσο δύσκολο θέµα, όπως αυτό της απώλειας ενός παιδιού, είναι πολύ εύκολο να παρασυρθείς. Γι’ αυτό και περνούσα ξανά και ξανά το κείµενο και το «στέγνωνα», προσπαθώντας συγχρόνως να µη φανώ σκληρή και κυνική.
Πείτε µας τρία στοιχεία που πρέπει να ξέρουµε για την Αλίκη, την κεντρική ηρωίδα του βιβλίου.
Η Αλίκη είναι µια γυναίκα διαφανής, καθαρή, αφοπλιστικά ειλικρινής. Δεν είναι εκδηλωτική, αν και βράζει εσωτερικά. Έχει εξαιρετική αντίληψη του εαυτού της και ευαίσθητους συναισθηµατικούς αισθητήρες.
Πώς θα περιγράφατε τη σχέση σας µαζί της και µε τις άλλες γυναίκες του βιβλίου; Με τους άντρες;
Η Αλίκη είναι δηµιούργηµά µου, τη γνωρίζω και την ορίζω. Την αγαπώ και τη συµπονώ. Όπως και τους υπόλοιπους ήρωες του βιβλίου, γυναίκες και άντρες. Δεν υπάρχουν δράκοι στην ιστορία, δεν υπάρχει ο κακός που µπορούµε να κατηγορήσουµε και να προχωρήσουµε ήρεµοι. Σπανίως είναι ξεκάθαροι αυτοί οι ρόλοι στη ζωή όταν σε ενδιαφέρει να κατανοήσεις τους ανθρώπους. Όλοι περιφέρουµε τα τραύµατά µας και κάνουµε ό,τι καλύτερο µπορούµε.
Η συντροφικότητα βρίσκεται πυρηνικά στο βιβλίο.
Αυτή ίσως είναι µια δική µου προβολή, φαντάζοµαι θα υπάρχουν άνθρωποι που απολαµβάνουν τη µοναχικότητά τους, κι εγώ την απολαµβάνω τις λίγες ώρες µέσα στη µέρα που την έχω, νοµίζω όµως πως αυτό συµβαίνει επειδή γνωρίζω ότι δεν είναι µια µόνιµη κατάσταση. Έχω ανάγκη τη συντροφικότητα, να έχω την οµάδα µου απέναντι στα ζόρια.
Οι Αλίκες εκεί έξω τι µοιράζονται µαζί σας;
Οι Αλίκες αγκαλιάζουν την Αλίκη όχι µόνο επειδή αναγνωρίζουν κοµµάτια τους σε εκείνη, αλλά γιατί µπορούν να δουν την αλήθεια της µέσα σε γνώριµα πλαίσια. Είναι µεγάλη τύχη αυτή η δυνατότητα αλληλεπίδρασης µέσω του λογαριασµού, το να µου στέλνει µια γυναίκα µήνυµα αφού διάβασε ένα κεφάλαιο που της προκάλεσε κάποιο συναίσθηµα και ένιωσε την ανάγκη να το συζητήσει µαζί µου.
Μια φορά µου είχατε πει ότι σηµασία έχει οι άνθρωποι να σηκώνουµε σηµαίες.
Ζούµε στην εποχή που ο καθένας µας έχει τη δυνατότητα να απευθυνθεί σε περισσότερους ανθρώπους από όσους θα µπορούσε να γνωρίσει ποτέ στη ζωή του. Από citizens (κάτοικοι) έχουµε γίνει netizens (κάτοικοι του διαδικτύου). Τα σόσιαλ έχουν δώσει το βήµα να παρουσιάσουµε τους εαυτούς µας και να πούµε όσα µας εκφράζουν, και έχουµε ξοδέψει τα πρώτα είκοσι χρόνια αυτής της πολυτέλειας ρετουσάροντας ζωές και σχολιάζοντας αρνητικά ανθρώπους που δεν γνωρίζουµε. Δεν πιστεύω στις παντιέρες, δεν είµαι τόσο των συνθηµάτων, µου ταιριάζουν περισσότερο αυτά τα σηµαιάκια πάνω στις σηµαδούρες που επιπλέουν. Δεν ξέρεις ποτέ ποιος ψάχνει µια τέτοια σηµαδούρα για να πιαστεί. Είναι σηµαντικό να µιλάµε µε ειλικρίνεια για τις αλήθειες και τις εµπειρίες µας, είµαστε πολλοί αυτοί που έχουµε ανάγκη να µη νιώθουµε µόνοι στις δυσκολίες. Το να παρουσιάζεσαι όπως ακριβώς είσαι, µε ευγένεια και ειλικρίνεια, δίχως να σε ενδιαφέρει να επιβληθείς, χωρίς να σε απασχολεί να γίνεσαι αρεστός, είναι µια µορφή ακτιβισµού. Μέσω της Αλίκης θέλησα να παρουσιάσω µια ηρωίδα ανθρώπινη, γεµάτη πληγές και ατέλειες, που προσπαθεί όπως όλοι µας. Μπορεί να είναι βυθισµένη, όµως έχει αφήσει στην επιφάνεια τη σηµαδούρα της, σε περίπτωση που κάποιος είναι εκεί γύρω και ψάχνει από κάπου να πιαστεί, και το σηµαιάκι της λέει κάτι σαν «κρατήσου, όπου να ‘ναι ανεβαίνουµε».
Το γυναικείο βίωµα ειπωµένο από γυναίκες µειονεκτεί εκεί έξω.
Έχουµε τεράστια ευθύνη ως γυναίκες να µιλήσουµε, επιτέλους, οι ίδιες για εµάς. Αυτή η ευθύνη έρχεται µε επιπλέον βαρίδια που φαίνεται να χρειάζονται, δυστυχώς, κι άλλο χρόνο να ξεπεραστούν. Με απασχολεί πολύ το πώς έχουµε εκπαιδευτεί να αποδίδουµε διαφορετική βαρύτητα σε κάτι, ανάλογα µε το αν έχει ειπωθεί από έναν άντρα ή µια γυναίκα. Είναι ενδεικτικό, ας πούµε, τα τελευταία χρόνια που έχουν έρθει στην επικαιρότητα σηµαντικά θέµατα που αφορούν κυρίως τις γυναίκες (αµβλώσεις, γυναικοκτονίες, παρενοχλήσεις) ότι viral γίνονται δηµοσιεύσεις επώνυµων -ή και ανώνυµων- αντρών χρηστών των σόσιαλ µε αυτονόητες διαπιστώσεις που λέγονται εδώ και χρόνια από γυναίκες, µε όλους τους δυνατούς τρόπους. Σαν να ψάχνουµε την επιβεβαίωση. Αφού το λέει και κάποιος άντρας, ισχύει. Αναπαράγουµε, αναδηµοσιεύουµε κείµενα ευαισθητοποιηµένων αντρών και αν τα ίδια λόγια είχαν διατυπωθεί από µια γυναίκα, αυτή θα ήταν -στην καλύτερη περίπτωση- άλλη µία που γκρινιάζει, και αν υπήρχε υποψία θυµού, θα χαρακτηριζόταν αυτοµάτως ως feminazi. Άλλη µια δυσκολία που εντοπίζω πολύ και στον εαυτό µου είναι αυτός ο µικροαστισµός που κουβαλάµε ενοχικά, ο φόβος του πώς θα κριθεί από το περιβάλλον µας το άνοιγµά µας, πώς θα σχολιαστεί η αλήθεια µας. Πιστεύω όµως ότι τα κορίτσια που έρχονται θα κάνουν τη διαφορά.
Η Αλίκη άντεξε. Αντέχουµε οι άνθρωποι;
Μόνη µας βεβαιότητα είναι ο θάνατος. Κι όµως, συνεχίζουµε να δενόµαστε µε τους άλλους γνωρίζοντας πως θα τους χάσουµε, κάνουµε παιδιά έχοντας την επίγνωση πως τα προικίζουµε µε τη θνητότητά µας. Από τη στιγµή της γέννησης µέχρι εκείνη του θανάτου, σε αυτό το µεσοδιάστηµα που λέµε ζωή, δίνουµε διαρκώς µικρές και µεγάλες µάχες, αντιµετωπίζουµε τροµερές ήττες, ισοπεδωτικές απώλειες. Και πάντα, σε κάθε γωνιά, σε κάθε εφιάλτη, φοβία και τραύµα, υπάρχει ο θάνατος να µας υπενθυµίζει την ευθραυστότητά µας. Κι όμως συνεχίζουμε, η ζωή πάντα θα κερδίζει. Γιατί υπάρχουν πάντα αυτές οι μικρές καθημερινές χαρές, η ομορφιά όταν αποφασίσουμε να τη δούμε, τα μικρά θαύματα που έρχονται όταν δεν τα περιμένεις, όλα αυτά τα σημαντικά ασήμαντα που μας εθίζουν στη ζωή και μας κάνουν να θέλουμε κι άλλο, να ελπίζουμε ότι όλα θα πάνε καλά.
Θα υπάρξει επόμενο βιβλίο;
Ναι. Έχω σκεφτεί την ιστορία μου.
Την Αλίκη την σκέφτεστε;
Την Αλίκη την έχω καταπιεί.
