Γνωρίσαμε τον Max Porter από το πολυσυζητημένο, πρώτο βιβλίο του Η Θλίψη Είναι Ένα Πράγμα με Φτερά, που κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις. Ήταν μια πολύ συγκινητική αλληγορία για τη διαχείριση της θλίψης που έρχεται έπειτα από μια απώλεια. Το συγκεκριμένο βιβλίο τιμήθηκε, μεταξύ άλλων, με τα βραβεία Sunday Times/Peters Fraser & Dunlop Young Writer of the Year, Europese Literatuurprijs, BAMB Readers Award και International Dylan Thomas Prize.
Από τις ίδιες εκδόσεις έχουμε και το δεύτερο βιβλίο του, Λάννυ, με το οποίο, αυτή τη φορά, ο Porter μας μεταφέρει στην αγγλική επαρχία, όπου ένα ιδιαίτερο παιδί αγνοείται. Ένα από τα χαρακτηριστικά της γραφής του Porter είναι οι ποιητικές, σουρεαλιστικές του στιγμές και οι παραμυθένιοι ήρωες που δεν υπάρχουν απλώς στις ιστορίες του, αλλά επηρεάζουν την έκβασή τους. Στο πρώτο του βιβλίο ήταν ένα κοράκι που μιλούσε. Στο Λάννυ είναι ο Άκανθος, ένα μυθικό πλάσμα, κάτι ανάμεσα σε δέντρο και άντρα, πνιγμένο από βλαστάρια που ξεφυτρώνουν από το στόμα του. Στο κέντρο του βιβλίου, όμως, παραμένει η πιθανότητα της απώλειας και η εξαφάνιση ενός παιδιού και το πώς αυτή επηρεάζει την κοινωνία, πώς αυτή αντιδρά, πώς επιλέγει να αντιδρά ως κοινότητα, αλλά και πώς τα άτομα –ανάμεσα σε αυτά και οι γονείς του. Όλα αυτά στο Λάννυ μπλέκονται με μια άναρχη δομή και με μια στοίβα από λέξεις που επίτηδες δεν σε αφήνουν να ησυχάσεις, τρέφοντας την πιθανότητα και την ανησυχία για κάθε απώλεια μέσα σου. Ωστόσο ο τελικός στόχος είναι να σε καθησυχάσει, αφού στον δρόμο σού έχει επισημάνει τα λάθη και τα αίτια της εξαφάνισης χωρίς να σου ή να τους κουνά το χέρι, αλλά τις φυλλωσιές και τα κλαδιά και τις ρίζες που έχουμε μέσα μας.
Πρώτα από όλα, θα ήθελα να σας διηγηθώ μια ιστορία. Ένα πρωί, πήγαινα με το τρένο στη δουλειά. Ένα κορίτσι δίπλα μου διάβαζε το Η Θλίψη Είναι Ένα Πράγμα με Φτερά. Κάποια στιγμή άρχισε να κλαίει με λυγμούς. Το είχα διαβάσει ήδη και ήξερα γιατί. Την αγκάλιασα -τότε οι αγκαλιές ήταν ελεύθερες- και της είπα: «Ξέρω γιατί κλαις. Ελπίζω να είναι μόνο το βιβλίο». Πώς πιστεύετε ότι θα νιώσει αυτό το κορίτσι αν διαβάσει το Λάννυ σήμερα;
Αυτή είναι όντως μια όμορφη ιστορία και σας ευχαριστώ που τη μοιράζεστε μαζί μου. Μια αγκαλιά με κάποιον ξένο σε ένα τρένο. Τι μακρινός κόσμος! Οικειότητα. Τη θεωρήσαμε δεδομένη; Μπορεί, αλλά θα την έχουμε ξανά. Νομίζω ότι αν αυτό το κορίτσι διαβάσει το Λάννυ, θα αναγνωρίσει ότι είναι γραμμένο από την ίδια καρδιά. Μια καρδιά ίσως πιο ευρύχωρη, πιο διαστημική, πιο εφευρετική. Εύχομαι να δει αυτό το βιβλίο σαν ένα παιχνίδι με λέξεις, παρά σαν ένα παιχνίδι με συναισθήματα.
Ανάμεσα στη θλίψη και την απώλεια (ακόμη και στην ιδέα αυτής), υπάρχει μια πολύ δυνατή σχέση. Θα λέγατε ότι υπάρχει και κάποιο αντικειμενικά σωστό μονοπάτι να πάει κανείς από το ένα στο άλλο;
Πρέπει να βρει ο καθένας το δικό του μονοπάτι. Δεν υπάρχει ένα σωστό για όλους ώστε να αντιμετωπίσεις το κάθε τέλος. Μπορούμε να καθοδηγούμαστε ή να καθοδηγούμε ή να εμπιστευόμαστε τις ενδείξεις και τη διαίσθησή μας. Προσωπικά, πιστεύω ότι είναι ένας συνδυασμός όλων αυτών, για όλους μας, κάθε μέρα. Από την άλλη, είμαι σίγουρος ότι είναι πραγματικά κάτι πολύ ζωντανό να σκεφτόμαστε και να μιλάμε για τον θάνατο.
Ο Λάννυ είναι ένας ιδιαίτερος και όμορφος ήρωας. Τι σας έκανε να γράψετε για ένα παιδί σαν αυτό;
Ήθελα να γράψω μια ιστορία για την εκκεντρότητα και τη δημιουργικότητα. Αυτός ο κόσμος είναι σκληρός. Επιδιώκει να συντρίψει, να εξηγήσει, να δηλητηριάσει ή να απογοητεύσει τέτοιους χαρακτήρες. Ήθελα να έχω ένα παιδί στον πυρήνα αυτού του βιβλίου που να διαθέτει μια καθαρή δύναμη φυσικής καλοσύνης. Όπως και κάθε παιδί. Ριζοσπαστική και εντελώς φυσιολογική.
Ο Λάννυ είναι για εμένα τρυφερός, αλλά και σκληρός την ίδια στιγμή. Για εσάς;
Ναι, δεν είναι πάντα ρομαντικός και εύκολος σαν αεράκι. Είναι ένα πολύ ώριμο αγόρι, αλλά έχει έναν πόνο που αρκετοί ενήλικες θα έβρισκαν πολύ τραυματικό ή αδύνατο να τον αντιμετωπίσουν. Αυτός όμως τον αντέχει με έναν τρόπο. Μου αρέσει που λέτε ότι βλέπετε σε αυτόν και σκληρότητα και τρυφερότητα. Με κάνει να συνειδητοποιώ ότι μπορεί να είναι όντως σαν ένα δέντρο. Ισχυρός, ανθεκτικός, μακράς διαρκείας, αλλά και γενναιόδωρος με τους καρπούς και που αναπνέει βαθιά.
Είχατε ποτέ κάποια «Άκανθο» στιγμή στη ζωή σας;
Ως παιδί, είχα πάντα την αίσθηση ότι το δάσος με παρακολουθούσε. Κάπως έτσι μάλλον έγινα ανιμιστής. Πιστεύω, δηλαδή ότι τα ζωντανά πλάσματα όλου του φυσικού κόσμου έχουν ψυχή. Και μεγαλώνοντας συνειδητοποιώ, επίσης, ότι οι πολιτισμοί χρειάζονται μυθικές μορφές για να παρέχουν σχήμα και νόημα στην περίπλοκη και ανεξήγητη σχέση μεταξύ των ανθρώπων και του εξωραϊσμού τους.
Υπήρξατε Λάννυ στη ζωή σας; Έχετε ποτέ χαθεί; Πώς βρήκατε τον εαυτό σας ξανά; Ποιος ή τι σας βοήθησε;
Όχι. Ήμουν τόσο τυχερός που ένιωθα πάντα να με αγαπάνε. Και γι’ αυτό πάντα το έχω ανάγκη. Ίσως γι’ αυτό παντρεύτηκα τον έρωτα της εφηβείας μου. Όλο αυτό δεν το θεωρώ δεδομένο. Να αγαπάς, να σε αγαπούν. Είναι ένα θαύμα που το βλέπω να συμβαίνει καθημερινά στη ζωή μου.
Οι εξαφανίσεις εμπνέουν συνεχώς συγγραφείς, σεναριογράφους – στην Ελλάδα μάλιστα κυκλοφόρησε πρόσφατα το Ταμιευτήρας 13 του Jon McGregor. Τι νομίζετε ότι βρίσκουν οι δημιουργοί στις ιστορίες εξαφάνισης; Είναι η απώλεια; Είναι το μυστήριο, η ελπίδα της εύρεσης;
Το Ταμιευτήρας 13 είναι ένα υπέροχο βιβλίο. Πολύ διαφορετικό από το Λάννυ, αλλά νομίζω ότι ο Jon και εγώ έχουμε κάποια κοινά στοιχεία. Και οι δυο νομίζω έχουμε αναρωτηθεί «και τι θα ακολουθήσει μετά»; Μας απασχόλησε να δούμε πώς μια εξαφάνιση μπορεί να επηρεάσει μια κοινότητα. Τι μπορεί να προκαλέσει η ταραχή ενός θανάτου ή η υπόνοια και η πιθανότητα ενός εγκλήματος.
Το πρώτο σας βιβλίο Η Θλίψη Είναι Ένα Πράγμα με Φτερά πήρε καταπληκτικές κριτικές, και το Λάννυ έχει ήδη ανακοινωθεί ότι θα γίνει ταινία πολύ πριν κυκλοφορήσει το βιβλίο. Πώς νιώθετε με όλα αυτά;
Αισθάνομαι πολύ προνομιούχος και έχω μια αδιαμφισβήτητη χαρά. Μου αρέσει πολύ συνεργάζομαι και με άλλους δημιουργούς. Θέλω να μπορώ να εμπιστεύομαι τους ανθρώπους, να ανοίγω το έργο μου σε άλλους, να το διορθώνω, να μαθαίνω από αυτούς, να ακούω νέες ερμηνείες που πιθανώς θα αλλάξουν οργανικά και τη δική μου. Το λατρεύω όλο αυτό ως διαδικασία. Είμαι πολύ τυχερός που μου συμβαίνει.
Είπατε σε μια συνέντευξη: «Θέλω να δεσμευτώ ότι θα προσπαθήσω να κλείσω το χάσμα μεταξύ αναλφαβητισμού και λογοτεχνίας, γιατί νομίζω ότι αυτό το χάσμα διευρύνεται με ανησυχητικό τρόπο».
Εάν δεν διδάξουμε στα παιδιά να διαβάζουν, κλέβουμε από αυτά τα αποδεδειγμένα οφέλη που προσφέρει η ανάγνωση, όπως η ενδυνάμωση, το αίσθημα της κοινωνικής δικαιοσύνης, τη μαγεία της ενσυναίσθησης και της εγκεφαλικής διεργασίας. Ποιος θα διαβάσει τα μυθιστορήματα που γράφουμε εάν δεν εξαλείψουμε τον αναλφαβητισμό; Αυτό τον καιρό συνεργάζομαι με ζήλο με το roomtoread.org που κάνει πολύ σημαντική δουλειά διεθνώς για την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, ειδικά για κορίτσια που συχνά στερούνται σχολικής εκπαίδευσης.
Το Λάννυ είναι ένα βιβλίο για τη μητρότητα. Έχω δίκιο;
Για να μην τα πολυλογώ, ναι είναι.
Η μητέρα του Λάννυ είναι μια καλή ή μια κακή μητέρα;
Για να δανειστώ την ψυχαναλυτική διατύπωση ενός μεγάλου δασκάλου μου, του Mignon Nixon, είναι μια αρκετά κακή μητέρα. Η πρόθεσή μου όμως ήταν να έχει ερωτικά, δημιουργικά βάθη. Αλλά ταυτόχρονα άφησα τους αναγνώστες να την πλάσουν και οι ίδιοι κάπως στο κεφάλι τους. Αυτό απαιτεί μεγάλη δύναμη για να το καταφέρεις.
Το χωριό που διαδραματίζεται η ιστορία του Λάννυ είναι μια πληγωμένη κοινωνία. Πώς είναι η Βρετανία αυτές τις ημέρες; Πώς είναι ως κοινότητα. Διαλυμένη, κλειστή, φοβισμένη; Ποια ήταν η πολιτική κατάσταση όταν αρχίσατε να γράφετε το Λάννυ;
Η αλήθεια είναι ότι βρισκόμαστε σε άσχημη στιγμή. Ναι, είμαστε ιδεολογικά διχασμένοι και υπάρχει μια σειρά από εγκλήματα και επικίνδυνα παιχνίδια που βάζουν ακόμα και σε κίνδυνο τη ζωή, αλλά και το μέλλον ευάλωτων ανθρώπων. Δυστυχώς, είμαστε σε αυτή την κατάσταση για πολύ καιρό. Αλλά η δουλειά του μυθιστοριογράφου δεν είναι να απεικονίζει αυτά τα πράγματα ή να υιοθετεί μια πολύ ηθική στάση. Ελπίζω ότι το βιβλίο είναι ένα μέσο για να ξεφύγει κάποιος. Ήμουν προσεκτικός ώστε να μην αναφέρω ούτε μια φορά τη λέξη «Brexit». Επειδή είναι μια αηδιαστική λέξη.
Στο επόμενο βιβλίο σας γράφετε για την οικειότητα. Σωστά; Τι μπορείτε να μας αποκαλύψετε γι’ αυτό; Έχει σκοτεινά σημεία η οικειότητα;
Το μυθιστόρημα το οποίο δουλεύω αυτή τη στιγμή αφορά τρία ερωτευμένα άτομα, σε πολύ περίεργες συνθήκες. Είναι ένα είδος μεσαιωνικού μύθου. Ελπίζω να είναι αστείο και ζωηρό. Όσον αφορά το δεύτερο σκέλος της ερώτησης, το στάδιο στο οποίο ρυθμίζουμε οι άνθρωποι την οικειότητα είναι ένα σκοτεινό μέρος. Πολλές φορές, γύρω από αυτό βρίσκουν να φωλιάσουν η αδυναμία, ο φόβος, ο θάνατος. Ο αληθινός κόσμος…
