«ΣΗΜΕΡΑ ΕΙΝΑΙ ένα ηλιόλουστο πρωινό με καταγάλανο ουρανό, στις αρχές της άνοιξης. Παρ’ όλα αυτά νιώθω να αρρωσταίνω. Υποφέρω από οικολογικό άγχος, ένα επίμονο αίσθημα απώλειας και ανησυχίας για τον πλανήτη μας. Η κλιματική αναταραχή απειλεί τον κόσμο μας και την ψυχική υγεία μας καθώς παρακολουθούμε αυτές τις κατακλυσμιαίες αλλαγές να συμβαίνουν μπροστά στα μάτια μας. Κάποιες μέρες δεν έχω καμία ελπίδα. Κάποτε ήμουν αισιόδοξος ότι οι ηγέτες αυτού του κόσμου δεν θα τον άφηναν να χαθεί. Εδώ ζούνε κι αυτοί, σωστά; Εγώ θα έκανα από την πλευρά μου αυτό που μου αναλογεί και εκείνοι θα έκαναν πολύ περισσότερα για να κρατήσουν μακριά την κλιματική καταστροφή. Αυτό δεν συνέβη», γράφει ο βραβευμένος δημοσιογράφος υγείας και συγγραφέας Wayne Kalyn στην ιστοσελίδα healthcentral. com. Το οικολογικό άγχος και τα συναισθήματα παραίτησης, απελπισίας, πένθους, θυμού και φόβου που αυτό προκαλεί, είναι μια ψυχολογική κατάσταση που πλέον αποτελεί σοβαρό πεδίο έρευνας των επιστημόνων ψυχικής υγείας. Μάλιστα, μελέτη που διενεργήθηκε πάνω σε αυτό το ζήτημα από το Πανεπιστήμιο του York σε συνεργασία με τη δεξαμενή σκέψης Global Future και δημοσιεύτηκε στα τέλη του 2021, έδειξε ότι το 78% των συμμετεχόντων εμφάνιζε ένα ποσοστό φόβου για την κλιματική αλλαγή, ενώ το 41% δήλωσε ότι αυτός ο φόβος ήταν πολύ έντονος. Πέρα, όμως, από το οικολογικό άγχος, ένα σημείο που έχει μεγάλη βαρύτητα στα λόγια του Kalyn είναι το κομμάτι της προσωπικής ευθύνης: αυτό το δυσβάσταχτο και «φυτεμένο» βάρος που φέρουμε όλοι ότι μπορούμε να κάνουμε πολλά για να αναστρέψουμε το περιβαλλοντικό χάος, ότι η λύση είναι στα χέρια μας. Καθημερινά βομβαρδιζόμαστε από μηνύματα που μας παρακινούν να υιοθετήσουμε ένα βιώσιμο lifestyle, χωρίς η Πολιτεία να μας έχει παράσχει ποτέ καμία σοβαρή ενημέρωση και εκπαίδευση πάνω σε αυτό και, πολλές φορές, χωρίς να μπορούμε να υποστηρίξουμε οικονομικά μια τέτοιου είδους στροφή στον τρόπο ζωής μας. Έτσι που στο τέλος στεκόμαστε μουδιασμένοι μπροστά στις πυρκαγιές, τις πλημμύρες, στους καύσωνες και τους τυφώνες, συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για να τα αποτρέψουμε.
Είμαι σίγουρη ότι όλοι εσείς που διαβάζετε αυτό το κείμενο κλείνετε τις οικιακές συσκευές -δεν τις αφήνετε καν στο stand by- όταν δεν τις χρησιμοποιείτε, έχετε βάλει στο σπίτι λάμπες χαμηλής κατανάλωσης, ανακυκλώνετε υποδειγματικά, πλένετε όλα τα ρούχα στους 30ο C, προτιμάτε να περπατήσετε αντί να πάρετε το αυτοκίνητο, πίνετε τον καφέ σας σε επαναγεμιζόμενα ποτήρια, πάτε στο σούπερ μάρκετ με πάνινες τσάντες, δεν πετάτε πλαστικά μπουκαλάκια στη θάλασσα ενώ κάνετε ηλιοθεραπεία, ούτε συσκευασίες φαγητού απ’ το παράθυρο του αυτοκινήτου. Και το ίδιο κάνουν και όλοι όσοι γνωρίζετε. Το να ελέγχει, όμως, κάθε κάτοικος αυτού του πλανήτη το αποτύπωμα άνθρακα που αφήνει, νιώθοντας παράλληλα ένοχος για τις φορές που δεν καταφέρνει να το κάνει, επιφέρει άραγε καμία αλλαγή στη μεγάλη εικόνα της περιβαλλοντικής καταστροφής;
Πολλοί άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο δεν έχουν πρόσβαση σε μια σταθερή, καθαρή παροχή ηλεκτρικού ρεύματος και αντ’ αυτής χρησιμοποιούν γεννήτριες ντίζελ υψηλών εκπομπών. Ωστόσο, θα ήταν πολύ σκληρό να πούμε ότι αυτές οι εκπομπές είναι καθαρά δική τους ευθύνη, σχολιάζει η δημοσιογράφος Jocelyn Timperley σε σχετικό άρθρο της στο bbc.com.
Είναι γνωστό ότι οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων ευθύνονται σε πολύ μεγάλο βαθμό για την κλιματική κρίση και αυτό έγινε
ξεκάθαρο από μεγάλης κλίμακας έρευνα, η οποία δημοσιοποιήθηκε το 2017 και απέδωσε το 70% των εκπομπών του θερμοκηπίου
παγκοσμίως, κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες πριν την έρευνα, σε μόλις 100 τέτοιες εταιρείες. Γνωστό είναι, επίσης, ότι μία από
αυτές τις μεγάλες επιχειρήσεις έτρεξε καμπάνια, μέσω της οποίας καθιέρωσε τον όρο του προσωπικού αποτυπώματος άνθρακα,
ενισχύοντας έτσι το αφήγημα ότι για την καταστροφή του περιβάλλοντος ευθύνεται ο καθένας από εμάς και όχι οι μεγάλοι παίκτες στη σκακιέρα της ενέργειας. «Το πρόβλημα που προκύπτει με το να ατομικοποιούμε το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής είναι το εξής: όταν νιώθεις ένοχος σταματάς να προσπαθείς», αναφέρει ο Jörg Haas, επικεφαλής στο τμήμα Παγκοσμιοποίησης και Μετασχηματισμού της γερμανικής δεξαμενής σκέψης Heinrich Böll Stiftung.
Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα έχει αποτέλεσμα την εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα. Σύμφωνα με παλιότερη έρευνα του MIT,
ακόμη και ένας άστεγος Αμερικανός έχει αποτύπωμα 8,5 τόνων διοξειδίου του άνθρακα τον χρόνο, όπως σημειώνει ο Geoffrey
Supran, καθηγητής Περιβαλλοντικής Επιστήμης και Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι, σε συνέντευξή του στον ραδιοφωνικό
σταθμό WBUR του πανεπιστημίου της Βοστώνης. Και ο ίδιος συνεχίζει: «Ακόμη κι αν μειώσουμε το lifestyle μας στο τίποτα, ακόμη κι αν ζήσουμε σε μια σπηλιά, αυτό δεν θα είναι αρκετό. Σκεφτείτε τι συνέβη κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Οι παγκόσμιες εκπομπές
άνθρακα μειώθηκαν μόνο κατά 7%. Ακόμη κι όταν οι άνθρωποι σταμάτησαν τα πάντα και άλλαξαν δραματικά τις συνήθειές τους,
το αποτέλεσμα ήταν ασήμαντο. Και αυτό ακριβώς αποδεικνύει τη συστημική φύση της κλιματικής κρίσης». Και η συστημική φύση του
προβλήματος χρειάζεται συστημική αλλαγή, με τις κυβερνήσεις να ρυθμίζουν και να ελέγχουν ακατάπαυστα τις εκπομπές των μεγάλων εταιρειών, να διασφαλίζουν την τήρηση των σχετικών κανόνων και να εφαρμόζουν πολιτικές που ενθαρρύνουν τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και βιώσιμων υποδομών. Και εμείς από την πλευρά μας θα συνεχίσουμε να στηρίζουμε
κινήματα, να μετέχουμε σε συλλογικότητες και να ενθαρρύνουμε τον περιβαλλοντικό ακτιβισμό, ελέγχοντας ταυτόχρονα τι
αγοράζουμε, τι καταναλώνουμε και πώς ζούμε.
Όλοι έχουμε ευθύνη σε αυτό που συμβαίνει, μόνο που αυτή η ευθύνη πρέπει να μοιραστεί δίκαια. Όπως και ο φόβος και η
ανασφάλεια για το κλίμα πρέπει να φύγουν από το κεφάλι μας και να επιστρέψουν σε αυτούς που (μας) τις γέννησαν. Προτού
συνεχίσουμε να υπολογίζουμε το προσωπικό αποτύπωμα άνθρακα, ας μετρήσουμε και το αποτύπωμα ευθύνης.
Μαρία Πατούχα
mpatoucha@atticamedia.gr
