Τους πρώτες δέκα µήνες του 2022 µετρήσαµε 20 γυναικοκτονίες και αρκετές απόπειρες, αλλά και άπειρα περιστατικά έµφυλης βίας. Το τέρας της έµφυλης βίας είναι εδώ και δυστυχώς µας κάνει επίδειξη της πατριαρχικής δύναµής του. Ουρλιάζει πάνω από τα σώµατα όσων δολοφονήθηκαν, όσων απειλήθηκαν και όσων παραµένουν φοβισµένες και ανήµπορες να αντιδράσουν.
Για όλα τα παραπάνω θελήσαµε να αναλύσουµε τον όρο της έµφυλης βίας, ώστε να δούµε ξεκάθαρα όλα τα είδη της – µιας και δεν πρόκειται µόνο για σωµατική. Η αναγνώριση όλων των εκφάνσεών της και των πολλών διαφορετικών προσωπείων της είναι εξίσου σηµαντική µε την αντιµετώπισή της. Για την αναγνώριση του έµφυλου χαρακτήρα της δίνονται ακόµα µάχες από το φεµινιστικό κίνηµα και από την κάθε γυναίκα ξεχωριστά. Είναι πολύ δύσκολο ακόµα για κάποιους να συνειδητοποιήσουν ότι αυτό το φαινόµενο, το ότι δηλαδή οι γυναίκες πέφτουµε θύµατα κακοποιητικής και βίαιης συµπεριφοράς, συµβαίνει επειδή είµαστε γυναίκες. Λόγω του φύλου µας. Και αυτό µας αφορά όλες, ανεξαρτήτως ηλικίας, φυλής, γλώσσας, µόρφωσης, τάξης ή άλλης κοινωνικής διαστρωµάτωσης.
«Αν µε ρωτούσατε τι είναι αυτό που ενώνει εκατοµµύρια γυναίκες από διαφορετικά µέρη της Γης, µε διαφορετικά προφίλ, ανάγκες και προβλήµατα, θα σας έλεγα χωρίς δεύτερη σκέψη η έµφυλη βία. Είναι µια κοινή εµπειρία, ένα κοινό τραύµα που συµβαίνει σε όλες τις γυναίκες, ανεξάρτητα από φυλή, ηλικία, γλώσσα και κοινωνική τάξη. Την ίδια ώρα, όµως, πρέπει να γνωρίζουµε ότι δεν το βιώνουµε όλες µε τον ίδιο τρόπο. Δεν είναι το ίδιο όταν έχεις τους πόρους να αντιδράσεις και να εγκαταλείψεις τη συζυγική σου στέγη. Δεν είναι το ίδιο να ζεις σε µια χώρα όπου υπάρχουν δοµές στήριξης. Είναι άλλο να ζεις σε ένα κράτος όπου µπορεί να κινδυνεύσει η ζωή σου ανά πάσα στιγµή και που δεν υπάρχουν µηχανισµοί προστασίας. Δεν είναι το ίδιο να ζεις κάπου χωρίς νοµοθεσία κατά των εξαναγκαστικών γάµων, για παράδειγµα. Και σε όλα αυτά προσθέστε το γεγονός ότι αν σε µια χώρα η νοµοθεσία υπάρχει, δεν σηµαίνει απαραίτητα ότι δεν µπορεί να παγιδευτεί µια γυναίκα. Δεν φτάνουν οι νόµοι, γιατί χρειάζεται να αλλάξουν και τα κοινωνικά στερεότυπα, οι αντιλήψεις, οι σεξιστικές νοοτροπίες και οι πατριαρχικές πρακτικές», λέει η Άννα Βουγιούκα, κοινωνική επιστήµονας, εµπειρογνώµονας σε θέµατα φύλου και συνεργάτιδα του Κέντρου Διοτίµα.
Δεν είναι µόνο η σωµατικη
Δεν είναι µόνο η σωµατική κακοποίηση, θύµα της οποίας µπορεί να πέσει µια γυναίκα. Υπάρχουν πολλά είδη που δεν αφήνουν σηµάδια. Εκφάνσεις τους συναντάµε σε κάθε δραστηριότητά µας, σε τέτοιο βαθµό που, αν κάποια υποστηρίξει ότι δεν έχει έρθει σε επαφή µε καµία από αυτές, θα πει ψέµατα ή δεν θα µπορεί ακόµα να την αναγνωρίσει. Ακολουθούν τα είδη έµφυλης βίας που µπορεί να συνυπάρχουν µε τη σωµατική -ή και όχι- και τα οποία οφείλουµε να αναγνωρίζουµε, να αντιµετωπίζουµε, να αποτρέπουµε. Σε αυτά πρέπει να δίνουµε την ίδια αξία, αφού µπορεί να µην αφήνουν µελανιές στο σώµα, αλλά µατώνουν και σηµαδεύουν εξίσου ψυχές, που χάνονται επίσης.
Επιπλέον, είναι ιδιαίτερα σηµαντικό να τα αναγνωρίσουµε γιατί τις περισσότερες φορές, πριν φτάσουµε στη γυναικοκτονία, την κορυφή δηλαδή της έκφρασης της έµφυλης βίας, προηγείται µια εξουθενωτική και βασανιστική ακολουθία µιας χρόνιας κακοποιητικής συµπεριφοράς που κλιµακώνεται. Η αναγνώρισή τους ίσως πάψει να µας αφήνει όλους και όλες αµήχανους και σοκαρισµένους µπροστά στην επόµενη γυναικαικοκτονία που θα έρθει στο φως. Χρειάζεται να ξεπεράσουµε το σοκ του φαινοµένου, καθώς είχαµε τον χρόνο να το πάθουµε και αυτό, και να
δούµε πλέον κατάµατα την όψη των έµφυλων ανισοτήτων, έτσι όπως αυτές βρίσκουν την έκφρασή τους εκεί έξω, σε -υποτίθεται- ασφαλή περιβάλλοντα.
Oι µορφές της έµφυλης βίας
Οικονοµική
Σε αυτή την περίπτωση ο κακοποιητής στερεί από το θύµα οικονοµικούς πόρους µε σκοπό αυτό να είναι και να νιώθει εξαρτηµένο, ανίσχυρο και αδύναµο να αντιδράσει. Μπορεί να εκφραστεί µε τη στέρηση του δικαιώµατος της εργασίας, µε τον έλεγχο του εισοδήµατος ή των περιουσιακών στοιχείων. Εκφράσεις και προεκτάσεις της αποτελούν και η παρεµπόδιση της χρήσης αντισυλληπτικών, αλλά και η δηµιουργία εµποδίων στην πρόσβαση σε κοινωνικά αγαθά (παιδεία, υγεία κ.λπ.).
Σεξουαλική
Υπάρχει βιασµός και στο πλαίσιο ενός γάµου ή µιας σχέσης οποιουδήποτε τύπου. Ως σεξουαλική βία ορίζεται κάθε σεξουαλική πράξη όταν δεν υπάρχει ελεύθερη συναίνεση του θύµατος. Η σεξουαλική βία µπορεί να συνδυαστεί µε τη σωµατική. Εκτός από τον βιασµό και την απόπειρα βιασµού, κάτω από την οµπρέλα αυτής µπαίνουν η σεξουαλική παρενόχληση, η σεξουαλική εκµετάλλευση, η καταναγκαστική εγκυµοσύνη και η εξαναγκαστική έκτρωση. Σε όλα αυτά, σύµφωνα µε τη Διοτίµα, κατατάσσονται και τα ανεπιθύµητα σεξουαλικά σχόλια ή οι αντίστοιχες κινήσεις, όπως µη επιθυµητό φίληµα, άγγιγµα γεννητικών οργάνων ή/και άλλων ιδιωτικών σηµείων του σώµατος κ.ά. Η σεξουαλική βία µπορεί να ασκηθεί από οποιοδήποτε άτοµο, ανεξάρτητα από τη σχέση του µε το θύµα, τόσο στον χώρο κατοικίας, εργασίας, αλλά και σε δηµόσιο χώρο.
Διαδικτυακή
Αποτελεί παρακλάδι της προηγούµενης, λόγω του ότι αλλάζει το µέσο όπου µπορεί να πραγµατοποιηθεί, δηλαδή εδώ συµβαίνει στο διαδίκτυο. Είναι εξίσου άγρια µε κάθε µορφή έµφυλης κακοποίησης και προκαλεί εξίσου πόνο και ενοχή. Τα θύµατα έρχονται αντιµέτωπα µε διαδικτυακή καταδίωξη, σεξουαλικό εκβιασµό, δυσφήµηση, διαρροή προσωπικών πληροφοριών και δεδοµένων. Μπορεί επίσης να περιλαµβάνει απειλές, παράνοµη παρακολούθηση, υποκίνηση σε βία, ανεπιθύµητα, προσβλητικά ή σεξουαλικά emails ή µηνύµατα και κοινή χρήση προσωπικών εικόνων ή βίντεο χωρίς συναίνεση.
Ψυχολογική και συναισθηµατική
Σε αυτή την περίπτωση έχουµε να κάνουµε µε ένα σύνολο κακοποιητικών ενεργειών που στοχεύει στην ψυχολογική υγεία του θύµατος. Οι ειδικοί αναφέρουν ως µέσα τον εκφοβισµό, τις απειλές για σωµατική βία εναντίον του θύµατος, αλλά και συγγενικών του προσώπων. Ο κακοποιητής χρησιµοποιεί τα παιδιά, αν υπάρχουν σε µια σχέση. Επικρίνει το θύµα, γίνεται χειριστικός, ελεγκτικός και κάνει ό,τι µπορεί για να πλήξει την αυτοπεποίθηση, την αυτοεκτίµηση και την αυτεξουσιότητά του. Αποτέλεσµα είναι το θύµα να νιώθει ένοχο, υπεύθυνο, αλλά και άξιο της κακοποίησης που δέχεται.
Λεκτική
Συχνά συνυπάρχει µε την ψυχολογική κακοποίηση. Εκδηλώνεται µε φωνές, βρισιές, απειλές, επικρίσεις. Η επίδραση στα θύµατα είναι εξίσου τραυµατική. Στόχος του κακοποιητή είναι η υποβάθµιση και η υπονόµευση της αυτοπεποίθησης. Σε αυτή τη µορφή, η έµφυλη βία πολλές φορές δεν έχει την προσοχή που της αρµόζει, καθότι δεν υπάρχουν αποδείξεις, και πολλές φορές θεωρείται λιγότερο κακοποιητική και άρα πιο… υποφερτή.
Σε περίπτωση που µια γυναίκα καταλάβει ότι είναι θύµα έµφυλης βίας υπάρχει τρόπος να αντιδράσει ζητώντας βοήθεια, ακόµα και αν δεν έχει τους απαραίτητους πόρους. Τα προγράµµατα και οι δοµές στήριξης αυξάνονται συνεχώς. Ωστόσο, όλες, όλοι και όλα µας οφείλουµε να έχουµε τα µάτια ανοιχτά για τα σηµάδια της. Τα θύµατα δεν είναι αυτονόητο ότι µπορούν να µιλήσουν ή να αντιδράσουν. Η έµφυλη βία χρειάζεται έναν αποφασιστικό προστατευτικό, παρηγορητικό κλοιό σε επαγρύπνηση.
Κέντρα Παροχής Βοήθειας
– Γραµµή SOS: 15900, womensos.gr: Καθηµερινή 24ωρη πανελλαδική γραµµή.
– Διοτίµα: Κέντρο για τα έµφυλα δικαιώµατα και την ισότητα. Παρέχει πρακτική και ψυχολογική στήριξη, αλλά δίνει και λύσεις νοµικής αντιπροσώπευσης. Τηλ.: 210 3244380, diotima.org.gr
– Γραµµή 197 του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Πρόκειται για 24ωρη γραµµή Άµεσης Κοινωνικής Βοήθειας. Παρέχει συµβουλευτική και ψυχολογική στήριξη και πληροφόρηση, κινεί τους µηχανισµούς άµεσης κοινωνικής παρέµβασης και παραπέµπει σε άλλες κοινωνικές υπηρεσίες και φορείς, όπως καταφύγια. ekka.org.gr
– Γραµµή Πληροφόρησης για την Εµπορία Ανθρώπων 1109. Για περιπτώσεις σεξουαλικής βίας, 1109.gr
– Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας, τηλ.: 210 9225491, antiviolence-net.eu
– Φεµινιστικό σωµατείο. Παρέχει νοµική, ψυχολογική και κοινωνική στήριξη. Τηλ.: 210 3626460
– SafeLine: Σκοπός της είναι η καταπολέµηση κάθε είδους παράνοµου περιεχοµένου του διαδικτύου. Τηλ.: 210 6007686, safeline.gr
– Ανοιχτή Φεµινιστική Συνέλευση: Μια φεµινιστική συλλογικότητα που µπορεί να βοηθήσει πρακτικά, αλλά και ψυχολογικά µια γυναίκα που έχει βγει από µια τέτοια τραυµατική εµπειρία. antisinedrio@gmail.com
Κεντρική φωτογραφία: Park Jong Ha
Styling: Kim Ji Hoe
