«Πολλοί ταλαντούχοι έγχρωμοι καλλιτέχνες αγνοήθηκαν απόψε σε σημαντικές κατηγορίες. Δυστυχώς δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι γι’ αυτό. Οι ανταποκριτές Ξένου Τύπου του Χόλιγουντ είναι πολύ ρατσιστές. Για πέμπτη φορά.» Η τελετή απονομής των Χρυσών Σφαιρών για το 2020 ξεκίνησε με ένα τσουχτερό σχόλιο περί άνισων ευκαιριών από τον παρουσιαστή της βραδιάς και ηθοποιό Ricky Gervais και συνεχίστηκε στο ίδιο μοτίβο: «Οι ηθοποιοί που παίζουν μόνο σε χολιγουντιανές ταινίες τώρα πρωταγωνιστούν σε ανοησίες περιπέτειας και φαντασίας. (…) Δουλειά τους είναι να πηγαίνουν στο γυμναστήριο δυο φορές την ημέρα, να παίρνουν στεροειδή. Έχουμε βραβείο για τον πιο γυμνασμένο τοξικομανή; Δεν υπάρχει λόγος. Ξέρουμε ποιος θα το κέρδιζε», είπε εισπράττοντας παγωμένα γελάκια και αμήχανα χειροκροτήματα από τους παρευρισκόμενους σταρ, για να καταλήξει κάπως έτσι: «Επομένως, αν κερδίσετε ένα βραβείο απόψε, μην το εκμεταλλευτείτε για να βγάλετε έναν πολιτικό λόγο. Δεν είστε σε θέση να κάνετε κήρυγμα στο κοινό για κανένα θέμα. Δεν ξέρετε τίποτα για τον πραγματικό κόσμο. Οι περισσότεροι από εσάς έχετε περάσει λιγότερο καιρό στο σχολείο από την Greta Thunberg. Οπότε, αν κερδίσετε απόψε, δεχτείτε το βραβειάκι σας, ευχαριστήστε τον ατζέντη και τον Θεό σας και πηγαίνετε να γ*****ε! ΟΚ;». Η επτάλεπτη ομιλία του έμοιαζε με αγχωτικό τρέιλερ της κατάστασης που επικρατεί τα τελευταία χρόνια στην κινηματογραφική βιομηχανία: σεξ, σκάνδαλα, έλλειψη ίσων ευκαιριών και πολλή πολλή αδικία.
Και μετά το #MeToo, τι;
Τα απόνερα του σκανδάλου με πρωταγωνιστή τον Harvey Weinstein το 2017 ξέπλυναν για τα καλά το glitter από την επιφάνεια του χολιγουντιανού ονείρου. Σταρ μεγάλου και μικρού βεληνεκούς άρχισαν να καταγγέλλουν δημοσίως περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης που διαδραματίστηκαν στους παράδρομους της Λεωφόρου της Δόξας.
Ακόμα και στον κόσμο της μουσικής τα στόματα άνοιξαν, αφού σταρ όπως οι Taylor Swift και Lily Allen βγήκαν στο προσκήνιο και μίλησαν ανοιχτά για τις προσωπικές τους, τραυματικές εμπειρίες.
Εκτός όμως από το θέμα της σεξουαλικής παρενόχλησης και του σεξισμού, στο τραπέζι έπεσαν και άλλα θέματα, όπως η ίση αμοιβή αντρών και γυναικών αλλά και η ισότιμη εκπροσώπηση των δύο φύλων στη βιομηχανία του κινηματογράφου. Μια καλή στιγμή πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα ήταν ο ευχαριστήριος λόγος της ηθοποιού Frances McDormand όταν παρέλαβε το Όσκαρ για την ταινία Οι Τρεις Πινακίδες Έξω από το Έμπινγκ, στο Μιζούρι, στην απονομή του 2018. Τότε που ψάχναμε στο google τι σημαίνει ο όρος «inclusion rider» που ανέφερε, για να μάθουμε ότι πρόκειται για μια ρήτρα στα συμβόλαια των ηθοποιών που απαιτεί να υπάρχει ποικιλία και διαφορετικότητα στο καστ και στο συνεργείο παραγωγής. Κάτι που φυσικά δεν τηρείται σχεδόν ποτέ. Με στόχο την ίση εκπροσώπηση αντρών και γυναικών, έκτοτε πάρθηκαν διάφορες πρωτοβουλίες (που μάλλον έμειναν στα λόγια), όπως αυτή με το hashtag #50/50×2020, μια δέσμευση ισότητας των δύο φύλων στον χώρο του σινεμά η οποία λανσαρίστηκε στο Φεστιβάλ των Κανών το 2016 από το Σουηδικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου και στο οποίο δεσμεύτηκαν πολλά μεγάλα διεθνή φεστιβάλ.
Δύο χρόνια, λοιπόν, μετά το #Metoo, το Time’s Up, δεκάδες πρωτοβουλίες και εκατοντάδες hashtags έχει αλλάξει κάτι επί της ουσίας στo Xόλιγουντ; Η πρώτη αυθόρμητη απάντηση είναι «ναι». Πρόσφατη έρευνα του Κέντρου Μελέτης για τις Γυναίκες στην Τηλεόραση και τον Κινηματογράφο του Πανεπιστημίου του San Diego έδειξε ότι ο αριθμός των ταινιών στις οποίες πρωταγωνίστησαν γυναίκες το 2019 αυξήθηκε κατά 40% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Κι εδώ κάπου μπαίνει ένας αστερίσκος. Διότι το 68% αυτών των γυναικών ήταν λευκές. Αντιθέτως, ο αριθμός των έγχρωμων γυναικών πρωταγωνιστριών σε ταινίες μειώθηκε. Και κάπου εδώ αναρωτιόμαστε: μήπως όλες αυτές οι σεισμικές δονήσεις που σημειώθηκαν τα τελευταία τα χρόνια στο Χόλιγουντ προκάλεσαν μετακινήσεις που τελικά ευνόησαν μια μικρή συγκεκριμένη κάστα λευκών ηθοποιών, αυτών που όπως λέει ο Gervais αράζουν νωχελικά στον πλανήτη τους και δεν ξέρουν τι γίνεται στον έξω κόσμο; Ίσως είναι πολύ νωρίς για να το πούμε. Ωστόσο τα φετινά μεγάλα βραβεία του σινεμά δίνουν μια ενδεικτική εικόνα της κατάστασης που θυμίζει κινηματογραφικό απαρτχάιντ.
Λευκές νύχτες
Με το δίκιο του ξεσπάθωσε ο Gervais περί ρατσισμού στις Χρυσές Σφαίρες, αφού οι δύο μοναδικοί έγχρωμοι ηθοποιοί της βραδιάς που πήραν βραβείο ήταν η Κινέζα Awkwafina για την ταινία The Farewell και ο Αιγυπτιακής καταγωγής Ramy Youssef για την κωμική σειρά Ramy. Κι αυτό είναι όλο. Η δεύτερη πράξη της χολιγουντιανής αδικίας παίχτηκε στα BAFTA, τα οποία στις υποψηφιότητές τους αδιαφόρησαν για τους έγχρωμους ηθοποιούς στις 20 κατηγορίες ερμηνείας, αλλά και για τις γυναίκες σκηνοθέτιδες. Στις ηχηρές απουσίες ήταν η Lupita Nyong’o για τον διπλό ρόλο της στην ταινία Us και η σταρ της ταινίας The Farewell Awkwafina. Πουθενά δεν υπήρχε επίσης το όνομα της Jennifer Lopez, η οποία προτάθηκε για Χρυσή Σφαίρα -παρόλο που δεν την πήρε- για την ταινία Hustlers, και η Βρετανίδα ηθοποιός και τραγουδίστρια Cynthia Erivo για το Harriet.
Η τελευταία, ενώ αγνοήθηκε στα BAFTA στη χώρα της, πήρε τελικά την πολυπόθητη υποψηφιότητα γυναικείας ερμηνείας στα Όσκαρ (όπως και τραγουδιού). Το σνομπάρισμα των BAFTA, μάλιστα, το επέστρεψε πίσω, αφού αρνήθηκε να εμφανιστεί στην τελετή απονομής τους, όπου της ζητήθηκε να τραγουδήσει. «Ένιωσα ότι με καλούσαν σαν διασκεδάστρια και όχι σαν ένα άτομο που ήταν μέρος του σύμπαντος μιας ταινίας. Και πιστεύω ότι είναι σημαντικό να ακουστεί ότι η ηθοποιία δεν κάτι απλό, που το βγάζεις σαν τρικ από το καπέλο. Δουλεύω σκληρά, όπως και κάθε έγχρωμος άντρας ή γυναίκα που συμμετείχε στις φετινές ταινίες. Και κάποιοι από αυτούς πρέπει να αναγνωριστούν. Και δεν υπάρχει καμία υποψήφια γυναίκα σκηνοθέτις; Ελάτε τώρα…», δήλωσε στη βρετανική εφημερίδα Telegraph.
Μικρές Αδικίες
Οι τρεις ταινίες που έσυραν την κούρσα των υποψηφιοτήτων για τα Όσκαρ -Κάποτε στο Χόλιγουντ, Ο Ιρλανδός και Τζόκερ- είναι «ολόλευκες» και εντελώς «ανδροκρατούμενες», προμηνύοντας ότι τα χρυσά αγαλματάκια θα τοποθετηθούν στα σαλόνια κυρίως λευκών αντρών. H μεγάλη απούσα όμως από τη shortlist των Όσκαρ ήταν η σκηνοθέτιδα των Μικρών Κυριών Greta Gerwig, η οποία έφτιαξε μια ταινία-ποίημα, ωδή στη γυναικεία ανεξαρτησία, στην αλληλεγγύη, την αγάπη και τη χειραφέτηση, αλλά δεν μπόρεσε να πείσει καμία επιτροπή ότι αξίζει ένα βραβείο.
Γενικά το Όσκαρ σκηνοθεσίας θυμίζει το άβατο αντρικού μοναστηριού. Καμία γυναίκα δεν επιτρέπεται να πλησιάσει. Από το 1929 μόνο πέντε έχουν πάρει την πολυπόθητη υποψηφιότητα με μοναδική νικήτρια (από λάθος;) να είναι η Cathrine Bigelow για το φιλμ The Heart Locker, μόλις το 2009. Μάλιστα η παρουσιάστρια των υποφηφιοτήτων σκηνοθεσίας, η έγχρωμη ηθοποιός Issa Rae, αφού διάβασε τη λίστα δεν κρατήθηκε και σχολίασε ελαφρώς ειρωνικά: «Συγχαρητήρια σε όλους αυτούς τους άντρες!».
Ωστόσο, στα νούμερα ήταν μια καλή χρονιά για τις γυναίκες σκηνοθέτιδες, αφού εκείνες σκηνοθέτησαν το 10,6% των πιο επιτυχημένων ταινιών του 2019 (σε σύγκριση με μόνο 4,5% το 2018) σύμφωνα με την ετήσια αναφορά της καθηγήτριας Stacy L. Smith του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνια. Μάλιστα, σε αυτά τα 13 χρόνια που κάνει τη συγκεκριμένη μελέτη, ανάμεσα στα 100 πιο επιτυχημένα φιλμ κάθε χρονιάς μόνο το 4,8% των σκηνοθετών ήταν γυναίκες και μόνο το 1% (!) ήταν έγχρωμες. «Αντιλαμβανόμαστε ότι τα επιτεύγματα των γυναικών πίσω από τις κάμερες δεν έχουν ακόμα φανεί ούτε έχουν αναγνωριστεί, τόσο από τους συναδέλφους τους όσο και από τον Τύπο. Μέχρι να συντρίψουμε το στερεότυπο για το ποιος είναι σε θέση να σκηνοθετήσει, δεν θα δούμε καμία αλλαγή στο συγκεκριμένο θέμα», τόνισε η Smith.
Το εκκρεμές
«Νομίζω ότι το κίνημα #MeToo άλλαξε πολλά, αλλά όπως συμβαίνει με διάφορα… hashtag κινήματα, το πρόβλημα είναι ότι μόλις δημιουργείται ένα hashtag, οι άνθρωποι το παίρνουν ως δεδομένο. Στην πραγματικότητα δεν έχει αλλάξει τίποτα, όλα είναι ακόμα σε εξέλιξη…», δήλωσε η Cara Delevingne όταν ρωτήθηκε για την επόμενη μέρα του #MeToo από το πρακτορείο Reuters. Ενώ στην ίδια ερώτηση ο Brad Pitt δήλωσε ότι λειτουργούμε σαν εκκρεμές: «Τη μια στιγμή ταλαντευόμαστε και φτάνουμε πολύ μακριά, μετά βρίσκουμε ένα σημείο ισορροπίας και ύστερα πάμε πάλι πίσω και συνεχίζουμε να ταλαντευόμαστε». Και κάπως έτσι συμβαίνει. Ήδη τον τελευταίο καιρό μεγάλη συζήτηση γίνεται γύρω από τρεις ταινίες με δυναμικούς γυναικείους χαρακτήρες και θηλυκό άρωμα: τις Μικρές Κυρίες, Τα Aρπακτικά Πτηνά και τη Φαντασμαγορική Χειραφέτηση της Χάρλεϊ Κουίν με πρωταγωνίστρια την Μαργκό Ρόμπι, αλλά και τη Βόμβα (Ρόμπι, Κίντμαν, Θερόν), μια ταινία κομμένη και ραμμένη στα μέτρα του #MeToo, βασισμένη στο πραγματικό σκάνδαλο σεξουαλικής παρενόχλησης που συνέβη στο τηλεοπτικό δίκτυο Fox. Την ίδια στιγμή, όμως, ιστορικοί θεσμοί κοινής αποδοχής όπως τα Όσκαρ, τα BAFTA κ.λπ. γυρνάνε την πλάτη τόσο στις γυναίκες όσο και στους έγχρωμους καλλιτέχνες. Ένα βήμα μπροστά, δύο πίσω, δηλαδή. Κάτι τέτοιο όμως δεν συμβαίνει και στις κοινωνίες παγκοσμίως; Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει και στην ελληνική κοινωνία; Τη μια ξανανοίγουμε το (από χρόνια λυμένο) θέμα των εκτρώσεων και την επομένη διορίζουμε (δικαίως) στο ανώτατο αξίωμα της χώρας μια γυναίκα. Τη μία η Greta Thunberg – ένα μικρό παιδί, και ΚΟΡΙΤΣΙ- επιτίθεται στον πλανητάρχη από το βήμα του Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός, την ώρα που μια συνομήλική της στην Ινδία πέφτει θύμα ομαδικού βιασμού. Οι αδικίες και οι φυλετικοί διαχωρισμοί στον πλανήτη του Χόλιγουντ δεν είναι μεμονωμένη περίπτωση. Μας ξενίζουν γιατί το glitter που περιβάλλει τοn θεσμό τις κάνει ακόμα πιο έντονες. Στην ουσία όμως αποτυπώνουν αυτό που συμβαίνει στην αμερικανική / ελληνική/ σε κάθε σύγχρονη κοινωνία. Ο κόσμος θα λειτουργεί για πολλά χρόνια ως «εκκρεμές». Ας ελπίσουμε ότι κάποια στιγμή, σύντομα, η ταλάντωσή του θα είναι τεράστια και θα μας πάει μόνο μπροστά.
