«Έχω έρθει εδώ σήμερα χωρίς να έχω κάποια κρυφή ατζέντα. Αγωνίζομαι για το μέλλον μου. Το να χάσω το μέλλον μου δεν είναι το ίδιο με το να χάσετε μια εκλογική αναμέτρηση ή μερικές μονάδες στο χρηματιστήριο. Βρίσκομαι εδώ για να μιλήσω για όλες τις μελλοντικές γενιές. Κάθε μέρα ακούμε για ζώα και φυτά που βρίσκονται υπό εξαφάνιση. Άραγε εσείς στην ηλικία μου ανησυχούσατε γι’ αυτά τα πράγματα; Όλα αυτά συμβαίνουν μπροστά στα μάτια μας και εμείς εξακολουθούμε να συμπεριφερόμαστε σαν να έχουμε όσο χρόνο θέλουμε και όλες τις λύσεις μπροστά μας. Εγώ είμαι απλά ένα παιδί και δεν έχω όλες τις λύσεις. Θέλω όμως να συνειδητοποιήσετε ότι ούτε εσείς τις έχετε. Αν δεν ξέρετε πώς να διορθώσετε τα πράγματα, τουλάχιστον σταματήστε να τα καταστρέφετε». Με την πρώτη ματιά αυτά τα τόσο απλά, αλλά συγκινητικά λόγια για την περιβαλλοντική κρίση θα μπορούσαν να ανήκουν στη 16χρονη ακτιβίστρια –και πρόσωπο των ημερών- Greta Thunberg. Κι όμως, αυτές οι σκέψεις ακούστηκαν από ένα άλλο 12χρονο κορίτσι που λίγοι θυμόμαστε, την Καναδή Severn Cullis-Suzuki. Το ημερολόγιο τότε έδειχνε «1992» και εκείνη βρισκόταν στη Σύνοδο Κορυφής για τη Γη στο Ρίο ντε Τζανέιρο. «Αν είχαμε ξεκινήσει τις προσπάθειές μας στα ’90s, όπως μας είχαν συμβουλέψει οι επιστήμονες, η κατάσταση θα ήταν αναστρέψιμη: θα είχαμε μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά 1-2% τον χρόνο. Το να περιμένουμε όμως 30 χρόνια είχε ως αποτέλεσμα να περάσουμε από μια απλή σε μια ακατόρθωτη πίστα», αναφέρει σε άρθρο του στο Time ο Bill McKibben, ένας από τους πρώτους περιβαλλοντολόγους που έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με τις συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Τι συμβαίνει όμως αυτή τη στιγμή στον πλανήτη; Και τι μπορούμε να κάνουμε για να αλλάξουμε… πίστα;
Ο μαγικός αριθμός 2
Σήμερα, οι πιο ρυπογόνοι πόροι του πλανήτη, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, εξαντλούνται με γοργούς ρυθμούς. Επιπλέον, στοιχεία από τα National Centers of Environmental Information και την Διεθνή Οργάνωση Ενέργειας δείχνουν ότι οι εκπομπές CO2 και η παγκόσμια θερμοκρασία έχουν ανοδική πορεία. Ο ρυθμός δε είναι τόσο γρήγορος, ώστε το Διακυβερνητικό Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή του ΟΗΕ προβλέπει ότι τμήματα της Γης θα πάψουν να είναι κατοικήσιμα μέχρι το 2020. Τι συμβαίνει όμως ακριβώς με τη θερμοκρασία; Η παγκόσμια συμφωνία των Παρισίων για την Κλιματική Αλλαγή, η οποία υπογράφηκε το 2015 και μπήκε σε εφαρμογή το 2016, αποτελεί ένα σχέδιο δράσης με στόχο τη συγκράτηση της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη στους 2 ή ακόμα και στον 1,5o C πάνω από τη θερμοκρασία της προβιομηχανικής περιόδου. Αν τα πράγματα δεν πάνε καλά και κάτι τέτοιο συμβεί, η υπερθέρμανση θα είναι πλέον ανεξέλεγκτη, ενώ είναι πολύ πιθανό η αύξηση της θερμοκρασίας να ξεπεράσει ακόμα και τους 6ο C μέχρι το τέλος του αιώνα. Αρκεί να σκεφτούμε ότι ήδη σήμερα, με το θερμόμετρο να έχει ανέβει μόλις 0,8o C, τα ακραία καιρικά φαινόμενα είναι ρουτίνα στον πλανήτη, ενώ η αλλαγή των εποχών έχει γίνει δυσδιάκριτη. Ήδη ο περασμένος Ιούλιος ήταν ο θερμότερος μήνας που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ιστορία, με τον υδράργυρο να σημειώνει ιστορικά υψηλά σε χώρες που δεν είναι και τόσο συνηθισμένες σε καύσωνες, όπως η Γαλλία, η Ολλανδία, η Γερμανία, το Βέλγιο. Μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα η μέση θερμοκρασία της Γης θα έχει ανέβει κατά 3ο C, πράγμα που σύμφωνα με τους ειδικούς σημαίνει τρεις φορές περισσότερες πυρκαγιές, τυφώνες και καύσωνες, ενώ οι θάνατοι από θερμοπληξία και ασθένειες που σχετίζονται με τη ζέστη θα αυξηθούν σημαντικά. Ο Camillo Mora, κλιματολόγος στο Πανεπιστήμιο της Χαβάης, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η ζέστη σκοτώνει περισσότερους ανθρώπους από ό,τι ο συνδυασμός πολλών φυσικών καταστροφών μαζί». Και αναφερόμενος στο καλοκαίρι του 2003, που έχει καταγραφεί ως το «φονικότερο» παγκοσμίως από το 1540, λέει: «Η Ευρώπη εκείνο τον Αύγουστο θύμιζε κάθε μέρα την 11η Σεπτεμβρίου για τρεις εβδομάδες. Πόση ακόμα καταστροφή να περιμένουμε πριν αρχίσουμε να παίρνουμε την κατάσταση στα σοβαρά;».
Ένας άλλος ειδικός, ο Nick Obradovich από το MIT, έκανε μια έρευνα σε δείγμα 2 εκατ. Αμερικανών προκειμένου να ανακαλύψει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη σωματική και ψυχική μας υγεία. Η μελέτη δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Proceedings of the National Academy of Sciences και έδειξε ότι όσο πιο εκτεθειμένοι είναι οι άνθρωποι σε υψηλότερες θερμοκρασίες αλλά και αυξημένες βροχοπτώσεις -στην έντονη αλλαγή των κλιματικών αλλαγών δηλαδή- τόσο πιο πολύ επηρεάζεται ο ύπνος, η καθημερινή τους διάθεση, τα ποσοστά της φυσικής τους δραστηριότητας, η γνωστική τους ικανότητα, η ψυχική τους ισορροπία γενικότερα. Μάλιστα, ο ειδικός μίλησε ακόμη και για ακραίες πράξεις όπως η αυτοκτονία, ενώ σύμφωνα με τη μελέτη οι πιο ευπαθείς ομάδες είναι οι γυναίκες και οι άνθρωποι χαμηλού εισοδήματος. Μια άλλη τραγική συνέπεια των σκληρών κλιματικών αλλαγών είναι η μετανάστευση των πληθυσμών από περιοχές που έχουν πληγεί από τα ακραία καιρικά φαινόμενα ή στις οποίες οι υψηλές θερμοκρασίες δεν επιτρέπουν πλέον στους κατοίκους να δουλέψουν και να συντηρηθούν. Το 2018 η Παγκόσμια Τράπεζα ανακοίνωσε ότι από τρεις περιοχές (Λατινική Αμερική, Υποσαχάρια Αφρική και Νοτιανατολική Ασία) θα προκύψουν 143 εκατ. επιπλέον κλιματικοί μετανάστες μέχρι το 2050.
Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι;
Την ώρα που οι κυβερνήσεις των μεγαλύτερων και πιο ρυπογόνων χωρών του πλανήτη σφυρίζουν αδιάφορα, κάποιοι επιχειρηματίες επωφελούνται της ευκαιρίας και καταστρώνουν φιλόδοξα σχέδια για τη σωτηρία του πλανήτη. Ανάμεσά τους ο Jeff Bezos, ιδρυτής της Amazon και πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο. Η λύση, σύμφωνα με τον ίδιο για τη διατήρηση της θερμοκρασίας στο ανώτατο όριο των 2ο C, είναι οι βιομηχανίες που βασίζονται σε ορυκτά καύσιμα να μεταφερθούν στο διάστημα, εκεί όπου θα χρησιμοποιούν εξολοκλήρου την ηλιακή ενέργεια. Ο ίδιος έχει ήδη επενδύσει $1,4 δις από τις μετοχές του στην Amazon στην εταιρεία του Blue Origin με στόχο την εξερεύνηση του διαστήματος, ενώ γύρω από αυτό υφαίνει πολλά φιλόδοξα σχέδια. Το βασικό είναι να χτίσει μια πόλη στο φεγγάρι στην οποία θα μετοικίσουν οι πρώτοι που θα εμπιστευτούν το όραμά του. Η Blue Origin, μάλιστα, κατασκευάζει ήδη μια σεληνάκατο που μπορεί να μεταφέρει φορτίο μέχρι 5 τόνους και θα είναι έτοιμη τη δεκαετία του 2020. Το ερώτημα βέβαια είναι ποιοι θα έχουν το προνόμιο και την οικονομική άνεση να μπουν σε αυτή τη σεληνάκατο – «Φουτουριστική Κιβωτό του Νώε» και να ξεκινήσουν μια νέα ζωή στο διάστημα. Τα πρότζεκτ του Bezos φαίνεται ότι απευθύνονται σε λίγους και εκλεκτούς, την ώρα που η κλιματική αλλαγή σφυροκοπά τους πάντες και βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την οικονομική και κοινωνική κρίση που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια. Το τελευταίο γίνεται σαφές στο πρόσφατο βιβλίο της ακτιβίστριας Naomi Klein, On Fire, The (Burning) Case of a Green New Deal (On Fire, το φλέγον ζήτημα της Πράσινης Νέας Συμφωνίας, εκδ. Allison Hagan/Here & Now). Η ίδια εξηγεί το λεγόμενο Green New Deal ως εξής: «Ενώ προσπαθούμε να μετασχηματίσουμε τις υποδομές της κοινωνίας μας με την ταχύτητα και στο μέγεθος που έχουν ζητήσει οι επιστήμονες, η ανθρωπότητα έχει την απόλυτη ευκαιρία να διορθώσει το οικονομικό μοντέλο που πλήττει την πλειονότητα των ανθρώπων σε πολλαπλά μέτωπα. Γιατί οι παράγοντες που καταστρέφουν τον πλανήτη μας καταστρέφουν και τις ζωές των ανθρώπων με πολλούς τρόπους: από το πάγωμα των μισθών και τις ανισότητες που συνεχώς αυξάνονται, μέχρι την υπεροχή των λευκών που διαρκώς μεγαλώνει. Είναι η ευκαιρία μας να επιλύσουμε πολλαπλές κρίσεις, ταυτόχρονα». Και η ίδια συνεχίζει: «Στην προσπάθειά μας να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση μπορούμε να δημιουργήσουμε εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας, να επενδύσουμε σε κοινότητες και έθνη που βρίσκονται διαρκώς στο περιθώριο, να εγγυηθούμε ένα σωστό σύστημα υγείας, να μεριμνήσουμε για τα παιδιά, και πολλά άλλα. Το αποτέλεσμα θα είναι οικονομίες που θα προστατεύουν και θα αναγεννούν τα συστήματα υποστήριξης του πλανήτη, αλλά παράλληλα θα σέβονται τους ανθρώπους που εξαρτώνται από αυτά». Επομένως η καλύτερη λύση ίσως δεν είναι να πάμε στο φεγγάρι, αλλά να δημιουργήσουμε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης στη Γη. Για τον πλανήτη και για όλους εμάς.
Ευτυχώς τα πράσινα πρότζεκτ δεν βρίσκονται μόνο στα χαρτιά, αλλά έχουν αρχίσει να εφαρμόζονται ήδη σε πολλά σημεία του πλανήτη, προσφέροντας θέσεις εργασίας και ελπίδα. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στο Twitter του Καναδού Ακτιβιστή της Greenpeace Mike Hudema (@MikeHudema) για να το διαπιστώσει. Στην Ινδία χτίζεται μία από τις πιο αειφόρες πόλεις του κόσμου. Το 60% της συνολικής έκτασής της θα καλύπτεται από δέντρα και νερό και τα κτίρια θα τροφοδοτούνται εξολοκλήρου με ηλιακή ενέργεια. Επιπλέον θα δημιουργηθούν 500.000 θέσεις εργασίας. Πριν από δυο χρόνια έκανε το πρώτο του ταξίδι στο Byron Bay της Αυστραλίας το πρώτο τρένο που κινείται με ηλιακή ενέργεια, την οποία παράγουν τα πάνελ στην οροφή του. Οι Βαλεαρίδες νήσοι απαγορεύουν σταδιακά τη χρήση άνθρακα και ορυκτών καυσίμων επενδύοντας στα ηλιακά αυτοκίνητα για να ελαττώσουν το αποτύπωμα άνθρακά τους. Η Γερμανία, η Δανία και η Ολλανδία κατασκευάζουν ένα τεχνητό νησί που θα φιλοξενήσει 7.000 ανεμογεννήτριες, οι οποίες θα δημιουργήσουν την ενέργεια που θα καλύψει τις ανάγκες 80 εκατ. Ευρωπαίων.
Παράλληλα, έξυπνες και αποδοτικές προτάσεις υπάρχουν και για τη βιομηχανία της μόδας, μία από τις πιο ρυπογόνες, η οποία καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση μετά την πετρελαιοβιομηχανία και τη βιομηχανία φυσικού αερίου. Το ίδρυμα Ellen Macarthur, με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο, προειδοποιεί ότι η σταθεροποίηση της θερμοκρασίας της Γης στους 2ο C εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από τη δέσμευση των βιομηχανιών αυτών να παραμείνουν εντός του προϋπολογισμού εκπομπής CO2 που τους αναλογεί. Τι μπορεί να γίνει; Αντίθετα με το καταναλωτικό μοντέλο «παίρνω, κατασκευάζω και πετάω» που ισχύει σήμερα, το ίδρυμα Ellen McArthur προτείνει ένα κυκλικό μοντέλο. Με βάση αυτό, κάθε προϊόν, όταν παύει να είναι χρήσιμο, επιστρέφεται στον κατασκευαστή του, αποσυναρμολογείται και ανακυκλώνεται. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι μια διαδικασία ανακύκλωσης ρούχων που αναπτύχθηκε από τον οργανισμό καινοτομιών BRIA που εδρεύει στο Λονδίνο. Κομμάτια, λοιπόν, από βαμβάκι και βισκόζη που άλλοτε κατέληγαν σε χωματερές μετατρέπονται σε νέα 100% βιοδιασπώμενα υλικά. Ένα άλλο παράδειγμα στον τομέα της μόδας είναι η VitroLabs, η οποία παράγει στα εργαστήριά της φιλικό προς το περιβάλλον δέρμα από κύτταρα ζώων, όπως οι αγελάδες, οι κροκόδειλοι και οι στρουθοκάμηλοι. Κανένα ζώο δεν θανατώνεται, ενώ κατά τη διαδικασία παραγωγής δεν χρησιμοποιούνται νερό και χημικές ουσίες. Έτσι, εκτός του ότι αποφεύγονται ηθικά και περιβαλλοντικά ζητήματα, εξοικονομούνται περίπου 57.000 λίτρα νερό.
Τέλος, στο κομμάτι των κατασκευών, μια ριζοσπαστική πρόταση είναι αυτή του Βέλγου Vincent Callebaut, ο οποίος με την ομώνυμη κατασκευαστική εταιρεία του εργάζεται πάνω σε ένα πρότζεκτ με ωκεανοξύστες για τη δόμηση υποβρύχιας πόλης που εκτείνεται 1.000 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του νερού. Τα κτίρια θα δημιουργηθούν με 3D εκτυπωτές και θα αποτελούνται από algoplast, ένα συνθετικό υλικό που προέρχεται από φύκια, αλλά και από σκουπίδια της “έβδομης ηπείρου”, της τεράστιας δηλαδή χωματερής που έχει δημιουργηθεί στους ωκεανούς. Στις υποβρύχιες αυτές πόλεις δεν θα χρησιμοποιούνται κάρβουνο, πετρέλαιο ή φυσικό αέριο, αφού οι ανάγκες για φως θα καλύπτονται από τη βιοφωταύγεια. Πρόκειται για ένα φαινόμενο κατά το οποίο οι χημικές αντιδράσεις που παρατηρούνται σε διάφορους ζωντανούς οργανισμούς (βακτήρια, μύκητες, ψάρια και έντομα) έχουν ως αποτέλεσμα την παραγωγή και έκλυση ορατού φωτός. Επιπλέον υδροτουρμπίνες θα μετατρέπουν τα θαλάσσια ρεύματα σε ηλεκτρική ενέργεια.
Σχετικά με το αν είναι ρεαλιστικό να χρησιμοποιήσουμε εναλλακτικές πηγές ενέργειας, ο Mike Berners Lee, συγγραφέας του βιβλίου There is no Planet B (Δεν υπάρχει εναλλακτικός πλανήτης, εκδ. Cambridge Univertisty Press ) αναφέρει ότι οι σημερινές ανάγκες μας σε ενέργεια παγκοσμίως αποτελούν το 1/7.000 της ηλιακής ενέργειας που «προσγειώνεται» στον πλανήτη. Μια περιοχή 600 km2 καλυμμένη με ηλιακά πάνελ σε ένα ηλιόλουστο μέρος του κόσμου θα κάλυπτε τις παγκόσμιες ανάγκες μας σε ενέργεια. Σύμφωνα με τον ίδιο, ούτε το κόστος ούτε η χρήση αυτής της πηγής ενέργειας είναι απαγορευτικά. Υπάρχουν ζητήματα διανομής και αποθήκευσης, αλλά, οι λύσεις σε αυτά είναι εφικτές.
Όλα θα γίνουν σωστά
Αν καταφέρουμε να τηρήσουμε τις δεσμεύσεις μας να σώσουμε τον πλανήτη, το 2050 ο κόσμος θα είναι εντελώς διαφορετικός. Θα κινούμαστε μόνο με ποδήλατο και όλα τα αυτοκίνητα -που θα χρησιμοποιούμε σπάνια- θα είναι ηλεκτρικά. Θα τρώμε φρούτα και λαχανικά που θα καλλιεργούμε σε υπόγειες φάρμες κάτω από τα σπίτια μας. Τα ταξί θα είναι ιπτάμενα και οι παραδόσεις προϊόντων θα γίνονται με drones. Σε αυτό τον θαυμαστό καινούριο κόσμο οι επιφάνειες των δρόμων θα αποστραγγίζουν το νερό ώστε να αποφεύγονται οι πλημμύρες, ενώ το νερό της βροχής θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Οι ουρανοξύστες θα έχουν ανεμοτουρμπίνες που θα παράγουν ενέργεια και θα χρησιμεύουν επίσης ως ηλιακά πάνελ και ως συλλέκτες νερού. Τα σκουπίδια θα συλλέγονται από ρομπότ σε υπόγεια τούνελ και θα μεταφέρονται σε εργοστάσια βιοαερίου όπου θα μετατρέπονται σε καύσιμα. Το κυριότερο όμως είναι ότι κανένας άνθρωπος δεν θα ξεριζώνεται από τη γη του γιατί δεν θα μπορεί να αντέξει τους 51o C, κανένας άνθρωπος δεν θα χάνει τη ζωή του από τυφώνα και η «κλιματική βαρβαρότητα» για την οποία μιλάει η Naomi Klein θα έχει εκλείψει, αφού οι πλούσιες χώρες δεν θα θωρακίζονται πίσω από τα τείχη της ευμάρειάς τους αφήνοντας τους μετανάστες και τους λιγότερο προνομιούχους στην απέξω, αλλά όλοι θα έχουν πρόσβαση σε θέσεις εργασίας, θα σιτίζονται το ίδιο και θα απολαμβάνουν τη ζωή τους στη Γη εξίσου.
Το 2050 τα συναισθηματικά φορτισμένα λόγια της Greta Thunberg «όλα είναι λάθος», κάποτε, σε μια Σύνοδο Κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα, θα έχουν ξεχαστεί. Γιατί όλοι θα απολαμβάνουμε τα «σωστά» για τα οποία παλέψαμε, τότε, 30 χρόνια πριν.
Και στο σπίτι μας, τι κάνουμε;
«Όλοι παίρνουμε καθημερινά αποφάσεις οι οποίες έχουν ένα κλιματικό κόστος», αναφέρει ο Michael Mann, καθηγητής επιστημών της ατμόσφαιρας στο Πανεπιστήμιο της Pennsylvania. Ο ίδιος όμως σε άρθρο του στο Time με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Τα χάρτινα καλαμάκια από μόνα τους δεν θα σώσουν τον πλανήτη» βάζει… στη θέση τους τις υπερβολές που ακούμε και διαβάζουμε καθημερινά για το τι πρέπει να κάνουμε και τι να μην κάνουμε ο καθένας μας ξεχωριστά όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος, την ώρα που οι κυβερνήσεις δεν παίρνουν τα δραστικά μέτρα που τους αναλογούν. «Δεν χρειάζεται να καταργήσουμε τα αυτοκίνητα, αλλά να αγοράσουμε ηλεκτρικά. Δεν χρειάζεται να καταργήσουμε τα χάμπουργκερ, αλλά να εκτρέφουμε ζώα με φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο», αναφέρει χαρακτηριστικά.
