Από την Νάνσυ Καλλικλή
Kάθε ψυχική διαταραχή έχει διακριτά συµπτώµατα και καθένας και καθεµία που υποφέρει π.χ. από άγχος το βιώνει διαφορετικά. Κάποιος µπορεί να έχει δυσκολίες στον ύπνο, άλλος κρίσεις πανικού, ένας άλλος µειωµένη λίµπιντο ή ταχυκαρδία. Παρ’ όλα αυτά, ο Christopher Palmer, ψυχίατρος του Πανεπιστηµίου Harvard, έχει στα χέρια του αρκετά επιστηµονικά στοιχεία, στατιστικές αναλύσεις και αµέτρητα περιστατικά από το ιατρείο του για να υποστηρίξει ότι όλες οι ψυχικές ασθένειες, από τις πιο συνηθισµένες έως τις πιο δύσκολες, έχουν έναν κοινό παρονοµαστή. Αν τα πράγµατα είναι έτσι, ενδέχεται οι επιστήµονες να βρίσκονται µπροστά στο «ιερό δισκοπότηρο» που αναζητούν εδώ και δεκαετίες: τον τρόπο να θεραπεύσουν την κατάθλιψη, το στρες, τις διατροφικές διαταραχές και τον εθισµό, αλλά και σύνδροµα όπως ο αυτισµός, το µετατραυµατικό στρες, η σχιζοφρένεια και η διπολική διαταραχή.
Μια οριστική λύση;
Στο βιβλίο του Brain Energy: A Revolutionary Breakthrough in Understanding Mental Health—and Improving Treatment for Anxiety, Depression, OCD, PTSD, and More (Η ενέργεια του εγκεφάλου: Μια επαναστατική καινοτοµία για την κατανόηση της ψυχικής υγείας και τη βελτίωση της θεραπείας για άγχος, κατάθλιψη, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, µετατραυµατικιό στρες κ.ά., εκδ. BenBella Books), που µόλις κυκλοφόρησε και αγκαλιάστηκε από µεγάλο µέρος της επιστηµονικής κοινότητας, ο Palmer, µε την επαναστατική διατύπωσή του ότι «όλες οι ψυχικές ασθένειες αποτελούν ουσιαστικά µεταβολικές διαταραχές του εγκεφάλου» ανοίγει τον δρόµο, όπως λέει, «σε µια νέα θεώρηση των ψυχικών νόσων και, εποµένως, σε νέες θεραπείες που θα έχουν µακροχρόνια αποτελέσµατα, αντί απλώς να µειώνουν τα συµπτώµατα. Κάποιες φορές θα είναι δυσκολότερο από το να πάρουµε απλώς ένα χάπι, αλλά πραγµατικά αξίζει να το προσπαθήσουµε». Άλλωστε, τόσο η βιβλιογραφία όσο και η εµπειρία του από τους ασθενείς που παρακολουθεί τα τελευταία 25 χρόνια δείχνουν πως µολονότι «οι νίκες όσων παλεύουν µε ψυχικές νόσους είναι σπουδαίες, αληθινές και σηµαντικές, και συχνά οι θεραπείες έχουν αποτέλεσµα, είναι σαφές ότι δυστυχώς δεν είναι αποτελεσµατικές ούτε για πάντα ούτε και για όλους». Μια 12ετής αµερικανική µελέτη πέντε πανεπιστηµιακών κλινικών έδειξε ότι 90% των συµµετεχόντων στην έρευνα εξακολουθούν να έχουν επίµονα συµπτώµατα. «Με λίγα λόγια, το 90% των ασθενών δεν θεραπεύτηκε από την κατάθλιψη», εξηγεί ο Palmer. «Μπορεί τα συµπτώµατα να υποχωρούσαν κατά περιόδους, αλλά σχεδόν σίγουρα επανέρχονταν. Αυτή η έρευνα επιβεβαίωσε ότι η κατάθλιψη είναι µια χρόνια νόσος, µε επεισόδια που µπορεί να επανεµφανιστούν ακόµη και έπειτα από καιρό».
Εν αρχή ην η διατροφή
Η ανακάλυψη ότι οι ψυχικές νόσοι ενδέχεται να είναι όλες µεταβολικές διαταραχές του εγκεφάλου ήρθε σχεδόν τυχαία για τον συγγραφέα το 2016, όταν βοήθησε έναν ασθενή του να χάσει βάρος. Ο Tom ήταν ένας 33χρονος άντρας που έπασχε από σχιζοσυναισθηµατική διαταραχή, µια πολύπλοκη ψυχική νόσο στην οποία συνυπάρχουν συµπτώµατα σχιζοφρένειας µαζί µε συµπτώµατα µανίας ή κατάθλιψης. Είχε δοκιµάσει δεκατρείς διαφορετικές αγωγές, χωρίς αποτέλεσµα. Το άγχος και η αγωνία του είχαν µειωθεί, αλλά οι παραληρητικές ιδέες επέµεναν, ενώ είχε πάρει 45 κιλά. Όταν εξέφρασε την επιθυµία να χάσει βάρος, ο Palmer τον ενθάρρυνε και τον υποστήριξε. «Άλλωστε ίσως αυτό τον βοηθούσε να ανακτήσει την αυτοπεποίθησή του, να τολµήσει να βγει ξανά από το σπίτι και να νιώσει ότι παίρνει πάλι κάποιον έλεγχο στη ζωή του», εξηγεί ο ίδιος και συνεχίζει: «Αφού πειραµατίστηκε µε διάφορες διατροφικές προσεγγίσεις χωρίς αποτέλεσµα, στράφηκε στην κετογονική διατροφή, η οποία χαρακτηρίζεται από χαµηλή πρόσληψη υδατανθράκων, µέση πρωτεϊνών και υψηλή λίπους». Ο Tom όχι µόνο έχασε βάρος, αλλά ο γιατρός παρατήρησε επίσης εντυπωσιακά σηµαντική βελτίωση στα ψυχιατρικά συµπτώµατά του. «Η κατάθλιψη είχε υποχωρήσει, έκανε βλεµµατική επαφή, ενώ έπειτα από δύο µήνες άρχισαν να µειώνονται και οι παραισθήσεις». Από εκεί και πέρα, η πορεία του ήταν µόνο ανοδική: µετακόµισε από το σπίτι του πατέρα του, συνέχισε να χάνει βάρος και ξεκίνησε µια εκπαίδευση για επαγγελµατική πιστοποίηση. «Αν και η απώλεια βάρους ενδέχεται από µόνη της να βοηθήσει σε ορισµένες περιπτώσεις άγχους ή κατάθλιψης, εδώ επρόκειτο για έναν άνθρωπο που η ψυχωσική διαταραχή επέµενε, παρά τη φαρµακευτική αγωγή που λάµβανε για πάνω από µία δεκαετία». Βέβαια ο ίδιος τονίζει ότι το βιβλίο του δεν αφορά την κετογονική διατροφή, αλλά «η ανέλπιστη αποτελεσµατικότητά της ήταν το πρώτο στοιχείο που µε εισήγαγε σε µια εντελώς νέα θεώρηση της ψυχικής ασθένειας».
Όσο παρακολουθούσε τον Tom και ερευνώντας για τη δίαιτα κέτο, «την πιο µελετηµένη διατροφική παρέµβαση για την επίδρασή της στον εγκέφαλο», όπως τονίζει, ο ψυχίατρος συνειδητοποίησε ότι οι κετόνες που παράγονται από τα λίπη αποτελούν µια εναλλακτική πηγή ενέργειας για τα κύτταρα. Μάλιστα, στις περιπτώσεις που τα κύτταρα του εγκεφάλου παρουσιάζουν αντίσταση στην ινσουλίνη ακόµη και όταν η γλυκόζη δεν µπορεί να εισέλθει σε αυτά, οι κετόνες τα καταφέρνουν, τροφοδοτώντας έτσι τα κύτταρα µε ενέργεια. Επιπλέον, στάθηκε στο ότι η µετατροπή του λίπους σε κετόνες λαµβάνει χώρα αποκλειστικά στα µιτοχόνδρια, τα µικροσκοπικά οργανίδια που αποκαλούνται και «εργοστάσια των κυττάρων», αφού χάρη σε αυτά διενεργείται ο µεταβολισµός και η ενέργεια που προσλαµβάνουµε µέσω της τροφής µετατρέπεται σε ενέργεια την οποία µπορούν να χρησιµοποιήσουν τα κύτταρα. Κάπως έτσι ο Palmer άρχισε να µελετά την ενέργεια των εγκεφαλικών κυττάρων, τον µεταβολισµό τους και τα µιτοχόνδρια, για να καταλήξει πως πρόκειται για το κλειδί για όλες τις ψυχικές διαταραχές. Αν για οποιονδήποτε λόγο και σε οποιαδήποτε στιγµή, αυτή η παροχή ενέργειας διαταραχθεί, τότε τα κύτταρα του εγκεφάλου δυσλειτουργούν και αυτό έχει αποτέλεσµα την εκδήλωση ασθένειας, τόσο ψυχικής όσο και σωµατικής.
Μεταβολισµός: µια πόλη σε συνεχή κίνηση
Για τους περισσότερους από εµάς, ο µεταβολισµός είναι η διαδικασία του οργανισµού µέσω της οποίας καίµε λίπος και θερµίδες. Όµως, σύµφωνα µε τον ειδικό, ο µεταβολισµός είναι πολλά περισσότερα: «Είναι η µάχη που δίνει το σώµα µας για να παραµένει ζωντανό. Είναι ο τρόπος µε τον οποίο ο οργανισµός µας παράγει και χρησιµοποιεί ενέργεια. Όλα τα προβλήµατα στον µεταβολισµό αποτελούν ενεργειακές ανισορροπίες και προκαλούν προβλήµατα στη λειτουργία των κυττάρων» και αυτό ισχύει για καθένα µικροσκοπικό κύτταρο του οργανισµού µας. Για παράδειγµα, όταν τα κύτταρα της καρδιάς δυσλειτουργούν, δυσλειτουργεί και η τροφοδοσία του αίµατος στο σώµα. Τα κύτταρα του εγκεφάλου λειτουργούν µε απόλυτη ακρίβεια: πρέπει να ενεργοποιούνται την κατάλληλη στιγµή και να απενεργοποιούνται πάλι την κατάλληλη στιγµή. Όταν δυσλειτουργούν τα ίδια τα κύτταρα, µη έχοντας επαρκή ενέργεια, αυτές οι διαδικασίες ενεργοποίησης και απενεργοποίησης διαταράσσονται. Και αυτή η διαταραχή «προκαλεί όλα όσα αποκαλούµε συµπτώµατα των ψυχικών ασθενειών».
Αν και ο εγκέφαλός µας αποτελεί µόλις το 2% της µάζας του σώµατός µας, σε κατάσταση ηρεµίας χρησιµοποιεί το 20% της συνολικής ενέργειας του οργανισµού, εξηγεί ο Palmer. «Τα εγκεφαλικά κύτταρα είναι εξαιρετικά ευαίσθητα στη διαταραχή της παροχής ενέργειας οπουδήποτε στο σώµα και αν προκύψει κάποιο µεταβολικό πρόβληµα σε οποιοδήποτε σηµείο του οργανισµού, ο εγκέφαλος το γνωρίζει αµέσως. Επειδή αυτός είναι το κέντρο ελέγχου ολόκληρου του σώµατος, ουσιαστικά ελέγχει το πώς αντιλαµβανόµαστε ό,τι συµβαίνει. Όταν υπάρχει κάποιο µεταβολικό πρόβληµα στον οργανισµό, νιώθουµε πόνο, αναπνέουµε πιο γρήγορα, αισθανόµαστε κόπωση, ζαλιζόµαστε. Αν το µεταβολικό πρόβληµα προκύψει στον ίδιο τον εγκέφαλο, τα σηµάδια µπορούν να πάρουν πραγµατικά κάθε µορφή. Από απλή κούραση, δυσκολία στη συγκέντρωση και ήπια κατάθλιψη, έως σύγχυση, παραισθήσεις και απώλεια των αισθήσεων», συµπληρώνει ο ίδιος.
Ο συγγραφέας παροµοιάζει τον µεταβολισµό µε την κίνηση σε µια πόλη. Ο οργανισµός είναι µια µεγάλη πόλη µε πολλούς δρόµους και λεωφόρους και πολλή κίνηση. Το κάθε αυτοκίνητο είναι σαν ένα κύτταρο. Τις ώρες αιχµής, τα πράγµατα συχνά µοιάζουν χαοτικά: οι οδηγοί πρέπει να προσέχουν τα φανάρια, τα άλλα αυτοκίνητα που αλλάζουν λωρίδα, κάποιοι οδηγοί µιλάνε θυµωµένα στο κινητό και κάνουν σφήνες… Παρ’ όλα αυτά, αν κοιτάξουµε την πόλη από ψηλά, π.χ. από έναν ουρανοξύστη, όλα µοιάζουν να λειτουργούν σωστά. Οι δρόµοι είναι οργανωµένοι, κάποια οχήµατα σταµατούν, ενώ άλλα προχωρούν. Περιµένουν, στρίβουν και συνεχίζουν να κινούνται. Στους στενούς δρόµους κόβουν ταχύτητα, για να επιταχύνουν έπειτα στις λεωφόρους. Κάποια αλλάζουν λωρίδα και όσοι οδηγοί είναι γύρω τους κόβουν ταχύτητα για να τους αφήσουν να µπουν. Ορισµένα αυτοκίνητα ίσως είναι ακινητοποιηµένα στην άκρη του δρόµου. Μπορεί να έχει συµβεί κάποιο ατύχηµα και να είναι απαραίτητη η εκτροπή της κυκλοφορίας. Αν προσπαθούσαµε να παρατηρήσουµε κάθε όχηµα ταυτόχρονα, αυτό θα ήταν χαοτικό: τα αυτοκίνητα είναι αµέτρητα, τα φανάρια πολλά, οι παράγοντες που θα έπρεπε να λάβουµε υπόψη µας σχεδόν άπειροι. «Όταν όµως κοιτάζει κανείς τη µεγάλη εικόνα, η κίνηση κυλάει», λέει ο Palmer και συνεχίζει. «Έτσι πρέπει να σκεφτόµαστε τον µεταβολισµό στον οργανισµό: σαν µια πόλη που λειτουργεί κανονικά. Οι άνθρωποι µετακινούνται. Η πόλη είναι ζωντανή, έχει ενέργεια και µπορούµε να τη δούµε να ρέει».
Κυκλοφοριακή συµφόρηση
Συνεχίζοντας την παροµοίωση της σωµατικής, αλλά και της ψυχικής υγείας µε την κίνηση στην πόλη, ο ψυχίατρος εξηγεί πως τα σηµεία όπου υπάρχουν συχνά προβλήµατα και η κίνηση «κολλάει» αντί να κυλάει κανονικά, αντιστοιχούν στα συµπτώµατα και τις ασθένειες. «Και αυτό οφείλεται είτε στην ανάπτυξη των κυττάρων, είτε στη λειτουργία τους, είτε στη συντήρησή τους», εξηγεί ο Palmer. «Τα κύτταρα πρέπει να αναπτύσσονται κανονικά προκειµένου να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του οργανισµού (ακριβώς όπως σε µια πόλη χρειάζεται να σχεδιαστούν και να χτιστούν οι δρόµοι, οι γέφυρες, οι διασταυρώσεις και οι ανισόπεδοι κόµβοι). Τα κύτταρα πρέπει να λειτουργούν σωστά, ώστε να είναι βέβαιο ότι κάθε σηµείο κάνει ακριβώς αυτό που πρέπει, µε τον σωστό τρόπο και στη σωστή στιγµή (µε τον ίδιο τρόπο που για να µην έχουµε συµφόρηση σε µια πόλη, πρέπει να λειτουργούν σωστά τα αυτοκίνητα και τα φανάρια). Η συντήρηση των κυττάρων είναι η διατήρηση της σωστής λειτουργίας τους (όπως ακριβώς για να µην κολλάει η κίνηση, πρέπει οι σηµατοδότες να συντηρούνται, οι λακκούβες να επισκευάζονται και τα αυτοκίνητα να κάνουν σέρβις). Στον ανθρώπινο οργανισµό, αυτοί οι τρεις παράγοντες -η ανάπτυξη, η λειτουργία και η συντήρηση των κυττάρων- εξαρτώνται από τον µεταβολισµό. Αν προκύψουν προβλήµατα σ’ αυτόν, θα προκύψουν και στην ανάπτυξη, τη λειτουργία ή τη συντήρηση των κυττάρων. Και αν τα προβλήµατα είναι σηµαντικά, θα εµφανιστούν συµπτώµατα», καταλήγει ο ειδικός.
Προπόνηση για τους νευρώνες
Κάθε φορά που κάνουµε γυµναστική, τα βλαστοκύτταρα παράγουν νέους νευρώνες στον ιππόκαµπο του εγκεφάλου και αυτή η διαδικασία, λέει ο Christopher Palmer, αφενός συνδέεται απόλυτα µε τη διάθεση και τις νοητικές λειτουργίες, αφετέρου εξαρτάται άµεσα από τα µιτοχόνδρια. Όταν ερευνητές επενέβησαν γενετικά στα µιτοχόνδρια ενισχύοντας ή περιορίζοντας τη λειτουργία τους, αντίστοιχα ενισχύθηκε ή περιορίστηκε και η δηµιουργία νέων νευρώνων.
Αυτά όµως τα µικροσκοπικά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας των κυττάρων γίνονται εξαιρετικά παραγωγικά όχι καθ’ όλη τη διάρκεια της άσκησης, αλλά µόνο όταν κάνουµε «το ένα βήµα παραπάνω» στην προπόνησή µας. «Η υγεία των ίδιων των µιτοχονδρίων βελτιώνεται και ο αριθµός τους στα κύτταρα των µυών και του εγκεφάλου αυξάνεται όταν κάνουµε παραπάνω επαναλήψεις, βελτιώνουµε τις επιδόσεις µας ή γινόµαστε πιο δυνατοί, γρήγοροι ή ευλύγιστοι», εξηγεί ο ίδιος στο βιβλίο του Brain Energy. Κάθε φορά που ξεπερνάµε τα όριά µας στη γυµναστική, υπό το άγρυπνο βλέµµα του personal trainer που µας ζορίζει να ολοκληρώσουµε το σετ των επαναλήψεων, δεν χτίζουµε µόνο µυς και αντοχή, αλλά και ψυχική ανθεκτικότητα.
Κετογονική διατροφή
Η διαιτολόγος-διατροφολόγος δρ Κυριακή Απέργη εξηγεί ότι µέχρι πριν από λίγα χρόνια οι κετόνες θεωρούνταν κάτι πολύ «κακό» και οι κετογονικές δίαιτες προτείνονταν µόνο για την αντιµετώπιση της ανθεκτικής στη φαρµακευτική αγωγή επιληψίας σε παιδιά. «Η επιστήµη, όµως, εξελίσσεται και πλέον η βιβλιογραφία υποστηρίζει πως η διατροφή κέτο είναι πιθανό να µπορεί να βοηθήσει στον σακχαρώδη διαβήτη (τύπου 2), στον καρκίνο, στη νόσο Αλτζχάιµερ και στην απώλεια βάρους». Όµως δεν είναι µια διατροφή για όλους και είναι σηµαντικό να υιοθετείται υπό την επίβλεψη επαγγελµατία διαιτολόγου. «Η µείωση των υδατανθράκων βάζει τον οργανισµό σε µια µεταβολική κατάσταση που ονοµάζεται κέτωση. Όταν συµβεί αυτό, το σώµα στρέφεται στην καύση λίπους για ενέργεια, καθώς µετατρέπει το κινητοποιηµένο λίπος σε κετόνες στο ήπαρ, οι οποίες µπορούν να παρέχουν ενέργεια στον εγκέφαλο. Αν και η κετογονική δίαιτα είναι ασφαλής για τους περισσότερους υγιείς ενήλικες, δύο τρεις ηµέρες µετά την έναρξή της, όταν τα αποθέµατα γλυκογόνου στον οργανισµό εξαντληθούν και το σώµα προσαρµόζεται στη χρήση των κετόνων, µπορεί να υπάρξουν κάποιες παρενέργειες, γνωστές ως “κέτο-γρίπη”. Εφόσον ο ειδικός κρίνει ότι η κετογονική µπορεί να βοηθήσει τον ασθενή, θα πρέπει να σχεδιαστεί και να υποστηρίζεται καθ’ όλη τη διάρκειά της από έµπειρο διαιτολόγο-διατροφολόγο για τη σωστή εφαρµογή της και την αποφυγή τυχόν επιπλοκών», τονίζει η ειδικός.
Ενώνοντας τις κουκκίδες
Τι επηρεάζει, λοιπόν, τον µεταβολισµό των κυττάρων του εγκεφάλου; Όπως και στην κίνηση στην πόλη, πολλά πράγµατα. Η διατροφή, η άσκηση, ο ύπνος, τα φάρµακα και το αλκοόλ, το στρες, οι νευροδιαβιβαστές, τα γονίδια και η φλεγµονή. Παρ’ όλα αυτά, τονίζει ο συγγραφέας του Brain Energy, καθένας από αυτούς τους παράγοντες επηρεάζει διαφορετικά κύτταρα, µε διαφορετικό τρόπο. Ανάλογα µε τον συνδυασµό των παραπάνω παραγόντων, επηρεάζονται διαφορετικά κύτταρα και όργανα και εποµένως εκδηλώνονται διαφορετικά συµπτώµατα και ασθένειες. Αυτό εξηγεί το γιατί ποτέ δύο άνθρωποι δεν βιώνουν την ίδια ψυχική νόσο µε τον ίδιο τρόπο.
Στις σελίδες του βιβλίου του αναλύει µε λεπτοµέρειες µε ποιον τρόπο επηρεάζονται από τον κυτταρικό µεταβολισµό όλοι αυτοί οι παράγοντες που διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στην κατάθλιψη, στο άγχος, στις διατροφικές και στις υπόλοιπες ψυχικές διαταραχές. Για κάποιους από αυτούς (διατροφή, αλκοόλ και στρες, για παράδειγµα) είναι εύκολο να φανταστούµε το πώς επιβαρύνουν τα κύτταρα και την παραγωγή ενέργειας σε αυτά, ενώ για άλλους, πιο εξειδικευµένους (νευροδιαβιβαστές και γονίδια), ο συγγραφέας δίνει όλα τα επιστηµονικά δεδοµένα για να στηρίξει τη θέση του. Υπάρχει όµως και µια οµάδα παραγόντων που λίγοι θα περίµεναν να δουν σε αυτή τη λίστα. Η αγάπη, οι αρµονικές σχέσεις µε τους άλλους και το να έχει κάποιος έναν σκοπό στη ζωή του, λέει ο Palmer, επηρεάζουν και αυτά τα κύτταρα και τον µεταβολισµό τους. Αν κάποιος δεν έχει µεγαλώσει µέσα σε ασφαλές περιβάλλον, τα εγκεφαλικά δίκτυα που ενεργοποιούνται όταν εισπράττουµε αγάπη και σχηµατίζουµε ασφαλείς δεσµούς µε τους άλλους παραµένουν ανενεργά. Όπως συµβαίνει και µε τους µυς, αν ορισµένες περιοχές του εγκεφάλου δεν ενεργοποιηθούν, δεν αναπτύσσονται. Σε µια έρευνα στην οποία επιστήµονες µελέτησαν τον µεταβολισµό των εγκεφαλικών κυττάρων σε παιδιά που είχαν µεγαλώσει σε δοµές φιλοξενίας, βρήκαν σηµαντικά χαµηλότερα επίπεδα µεταβολισµού της γλυκόζης. «Η ψυχοθεραπεία», συνεχίζει ο ψυχίατρος, «µπορεί να λειτουργήσει όπως η σωµατική άσκηση και να ενεργοποιήσει δίκτυα του εγκεφάλου που υπολειτουργούν. Θεραπείες που εστιάζουν στην ενσυναίσθηση, στις σχέσεις και στις κοινωνικές δεξιότητες µπορούν να ενδυναµώσουν κύτταρα και δίκτυα του εγκεφάλου τα οποία δεν αναπτύχθηκαν στα αναπτυξιακά παράθυρα της παιδικής ηλικίας». «Όταν ένα λουλούδι δεν ανθίζει, διορθώνεις το περιβάλλον του, όχι το ίδιο», λέει ο Palmer, δανειζόµενος τα λόγια του εκπαιδευτή, οµιλητή και συγγραφέα Alexander den Heijer, και καταλήγει. «Και είναι σπάνιες οι φορές που µια ψυχική διαταραχή δεν µπορεί να αντιµετωπιστεί αν εντοπίσουµε τι εµποδίζει τη σωστή λειτουργία του µεταβολισµού των κυττάρων».
Η θεωρία της ενέργειας του εγκεφάλου δεν έρχεται να καταλύσει τις µέχρι τώρα προσεγγίσεις ή τις θεραπείες που χρησιµοποιούµε σήµερα. Στηρίζεται σε αυτές, αλλά µας καλεί να κάνουµε ένα βήµα προς τα εµπρός. Είναι, όπως τονίζουν οι υποστηρικτές της, ένα νέο µοντέλο για την ψυχική υγεία, που ενώνει τις κουκκίδες για να αποκαλυφθεί η µεγάλη εικόνα. Θα χρειαστούν δεκαετίες ερευνών, αλλά τα επιστηµονικά στοιχεία µέχρι τώρα δείχνουν πως ίσως βρισκόµαστε κοντά στη θεραπεία του άγχους, της κατάθλιψης και των υπολοίπων ψυχικών διαταραχών.
Μπορείτε να παραγγείλετε το βιβλίο Brain Energy από το amazon.com.
Εικονογράφιση: Μαριλένα Σουρβίνου
