Κάθε φορά που μας συμβαίνει ένα δυσάρεστο γεγονός ή αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση για την οποία δεν ήμασταν προετοιμασμένοι, οι νευρώνες του εγκεφάλου μας, λες και είναι συνεννοημένοι, ανάβουν ομαδικά σχηματίζοντας την εξής ερώτηση: «Τι θα μπορούσα να είχα κάνει διαφορετικά;». Θα έπρεπε, άραγε, να είχα ενισχύσει τις επαφές μου εγκαίρως και να είχα βρει καινούρια δουλειά πριν χάσω την προηγούμενη;
Θα μπορούσα να είχα αξιολογήσει την περίεργη συμπεριφορά εκείνης της φίλης απομακρύνοντάς την πριν μου φερθεί άσχημα; Μήπως να είχα κρατήσει διαφορετική στάση σε εκείνο τον καβγά με τον σύντροφό μου και στο τέλος να μην είχαμε φτάσει στον χωρισμό; Η κρίση σε συνδυασμό με την ανασφάλεια και την αβεβαιότητα για το αύριο έκανε το plan Β μια από τις φράσεις-καραμέλα της γενιάς μας. Όλοι επεξεργαζόμαστε ένα, όλοι θα θέλαμε να έχουμε ένα, όλοι θα έπρεπε να έχουμε ένα. Θα έπρεπε, πράγματι; Είναι το «εναλλακτικό σχέδιο» η γρήγορη απάντηση σε μια αποτυχία ή πρέπει να είναι το σταθερό δίχτυ ασφαλείας που οφείλουμε να στήνουμε σε κάθε τομέα της ζωής μας ακόμα και όταν υπάρχει νηνεμία;
Στις παραπάνω ερωτήσεις έρχεται να απαντήσει η Laurence Bourgeois, Γαλλίδα ειδικός σε θέματα προσωπικής και επαγγελματικής ανάπτυξης με το βιβλίο Les Gens Heureux Ont Toujours un Plan B (Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι έχουν πάντα ένα εναλλακτικό σχέδιο, εκδ. Larousse). Πριν κάνει αυτό, όμως, δίνει έναν ορισμό για το τι είναι αυτό το περιβόητο «εναλλακτικό σχέδιο». Η ίδια αναφέρει: «Το plan b είναι μια γυμναστική για το μυαλό που μας επιτρέπει να αλλάξουμε πορεία πλεύσης, να εκπαιδευτούμε ώστε να αντιδράσουμε κατάλληλα σε περίπτωση που το project, το οποίο δουλεύουμε εδώ και δύο μήνες, ναυαγήσει ή αν ένα ερωτικό ραντεβού μετατραπεί σε φιάσκο. Plan b σημαίνει να βρισκόμαστε σε διαρκή αναζήτηση όλων των επιλογών που μας προσφέρονται και τις οποίες πολύ συχνά αγνοούμε, επειδή είμαστε επικεντρωμένοι στον μοναδικό δρόμο που μας φαίνεται σωστός. Επιπλέον, το plan Β δεν είναι ένα υποδεέστερο σχέδιο, μια δεύτερη επιλογή, μια λύση ανάγκης». Πρέπει να το πιστεύουμε και να το υποστηρίζουμε με την ίδια και περισσότερη ζέση σε σχέση με το πρώτο.
Ήδη στον τίτλο του βιβλίου της η συγγραφέας χρησιμοποιεί τη φράση-κλειδί «ευτυχισμένοι άνθρωποι», ξεκαθαρίζοντας έτσι ότι οι εναλλακτικές λύσεις δεν είναι η σανίδα σωτηρίας των απαισιόδοξων και των κινδυνολόγων, εκείνων που περιμένουν πάντα τα χειρότερα, επομένως θέλουν να έχουν μια δικλείδα ασφαλείας, αλλά των ανθρώπων με θετική σκέψη και διάθεση, των ευτυχισμένων ανθρώπων. Το να λαμβάνουμε υπόψη το άσχημο που μπορεί να συμβεί δεν είναι ένδειξη απαισιοδοξίας, αλλά αντίθετα η μεγαλύτερη κίνηση αισιοδοξίας. Σύμφωνα με την ειδικό, το εναλλακτικό σχέδιο τις περισσότερες φορές μπαίνει σε εφαρμογή όταν βρισκόμαστε μπροστά σε κάτι (δυσάρεστο) που έχει ήδη συμβεί και μας αναγκάζει να αλλάξουμε διαδρομή. Ο άνθρωπος, λοιπόν, που θα μπει στη διαδικασία να «μεταβάλλει» αυτό που συνέβη μέσα από ένα plan Β, διαθέτει δύο πολύ σημαντικά χαρακτηριστικά: διαύγεια πνεύματος και όραμα. Αυτή η διαύγεια του επιτρέπει να κάνει μικρές διορθωτικές κινήσεις στο τώρα, χωρίς όμως να χάνει από το οπτικό του πεδίο τον βασικό του στόχο, το όραμά του. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος που έχει προσπαθήσει επανειλημμένα να εκδώσει ένα μυθιστόρημα και έχει πέσει πάνω σε άπειρες αρνήσεις, δεν τα παρατάει, αλλά δημιουργεί ένα blog στο οποίο γράφει τις σκέψεις και ξεδιπλώνει το ταλέντο του, προσπαθώντας έτσι να κάνει αίσθηση με έναν διαφορετικό τρόπο. Ο μεγάλος στόχος, λοιπόν, δεν φεύγει εντελώς από την εικόνα -ο άνθρωπος αυτός δεν αποφασίζει να παρατήσει τη γραφή και αρχίζει να καλλιεργεί λαχανικά- αλλά περιμένει για λίγο υπομονετικά στο παρασκήνιο. «Έρευνες έχουν δείξει ότι εκείνοι που έχουν ένα όραμα είναι πιο ευτυχισμένοι από τους υπόλοιπους. Και αυτό γιατί κάθε μέρα που περνάει ακολουθούν βήματα τα οποία οδηγούν σε έναν μεγαλύτερο σκοπό. Αυτοί οι άνθρωποι ξέρουν να ονειρεύονται», αναφέρει η συγγραφέας. Και ονειρεύονται πολύ! Ονειρεύονται τρελά! Σύμφωνα με την ίδια, αν μας οδηγεί το όνειρο και όχι η «περιστασιακή ανάγκη» του να ξεπεράσουμε το εμπόδιο που εμφανίζεται μπροστά μας, τότε το ρίσκο που θα πάρουμε ή η αλλαγή πλεύσης που θα επιχειρήσουμε είναι πολύ πιο σίγουρο ότι θα μας οδηγήσει στον τελικό μας στόχο.
Τη στιγμή που θα αποφασίσουμε να κάνουμε το επόμενο βήμα ή τη μεγάλη αλλαγή στη ζωή μας, θα ανοίξουμε την πόρτα σε διάφορους πιεστικούς παράγοντες: στον φόβο ότι δεν θα τα καταφέρουμε, στον φόβο της απώλειας -αφού κάτι που μέχρι εκείνη τη στιγμή υπήρχε ως δεδομένο στη ζωή μας, τώρα παύει να υπάρχει- στην αγωνία ότι θα κριθούμε από τους άλλους, ότι θα κάνουμε λάθος, ότι θα μας απορρίψουν. Θα έρθουμε αντιμέτωποι με τον πανικό ότι πρέπει να βρούμε άμεσα λύσεις, ότι ενδεχομένως θα αντιμετωπίσουμε οικονομικό πρόβλημα, θα μας πιέζουν οι προκαταλήψεις, τα λόγια των γονιών, των φίλων, και άλλα, και άλλα. Σε αυτό το σημείο η ειδικός προτείνει κάτι που δύσκολα θα μας περνούσε από το μυαλό: να μη μοιραστούμε τα σχέδιά μας με κανέναν, τουλάχιστον μέχρι να τα θέσουμε σε εφαρμογή. Το πρόβλημα δεν είναι ότι θα μας… ματιάσουν, αλλά ότι είναι πολύ πιθανό να μας αποθαρρύνουν προβάλλοντας τους φόβους, τις επιφυλάξεις, τους προβληματισμούς τους. Κάτι που θα κάναμε άλλωστε κι εμείς αν μια φίλη μας μας αποκάλυπτε ότι παραιτείται από τη μόνιμη δουλειά της στη ΔΕΗ για να κάνει εθελοντική εργασία στη Γουαδελούπη. Η Bourgeois, όμως, στηρίζει τους ισχυρισμούς της και με έρευνα του τμήματος ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, σύμφωνα με την οποία «το να εκφράζουμε τα όνειρα και τα σχέδιά μας στους άλλους συνήθως έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα στην υλοποίησή τους, μειώνοντας την ικανότητά μας να τα βάλουμε σε εφαρμογή». Σύμφωνα με τους επιστήμονες του συγκεκριμένου ιδρύματος, το να μοιραζόμαστε με τους άλλους τους στόχους μας για τη ζωή, σε ψυχολογικό επίπεδο μας δίνει την εντύπωση ότι έχουμε ήδη ξεκινήσει να τους υλοποιούμε, ενώ στην πραγματικότητα βρισκόμαστε μόλις στο πρώτο λιθαράκι.
Υπάρχει όμως περίπτωση το plan Β να σαμποτάρει το plan Α; «Ναι, αν δεν είμαστε προσεκτικοί», απαντούν οι ειδικοί. Σε μια έρευνα που έγινε πριν από δύο χρόνια από τους Jihae Shin και Katherine L. Milkman, καθηγητές στα Πανεπιστήμια του Wisconsin και της Pennsylvania αντίστοιχα, φάνηκε ότι όταν αρχίζουμε να σκεφτόμαστε μια εναλλακτική σε σχέση με κάτι που μας απασχολεί, είναι πολύ πιθανό να σταματήσουμε να δείχνουμε αποφασιστικότητα και ενθουσιασμό για το πρωταρχικό μας πλάνο. Και αυτό κάνει τις πιθανότητες αποτυχίας του αρχικού μας project να αυξάνονται. «Όταν τα άτομα που συμμετείχαν στην έρευνα άρχισαν να επεξεργάζονται έναν διαφορετικό τρόπο για να πετύχουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, από φόβο μήπως η πρώτη τους ιδέα αποτύχει, τότε άρχισαν να δουλεύουν και να αποδίδουν λιγότερο», αναφέρει η Milkman. Αυτό λοιπόν σημαίνει ότι πρέπει να αφήσουμε στην άκρη τις εναλλακτικές και να επιτρέψουμε στη ροή της ζωής να μας πάει εκεί που θέλει; «Σε καμία περίπτωση.», τονίζει η ίδια ειδικός και συνεχίζει: «Το να έχεις δημιουργήσει ένα plan Β αποτελεί μεγάλο πλεονέκτημα. Η έλλειψή του μπορεί να αποβεί καταστροφική». Για να πετύχουμε μια ισορροπία, αυτό που έχουμε να κάνουμε είναι να ακολουθήσουμε μια στρατηγική όσον αφορά τον χρόνο και τον τρόπο που θα το κάνουμε. Το ιδανικό είναι να το καθυστερήσουμε μέχρι να είμαστε σίγουροι ότι έχουμε κάνει τα πάντα για να πετύχουμε τον στόχο μας και αυτός δεν βγαίνει με τίποτα. Από την άλλη, σίγουρα είναι πολύ δύσκολο να συνεχίζουμε τη ζωή μας χωρίς να μας περνάει καν από το μυαλό μια πιθανή αποτυχία. Η απάντηση σε αυτό, σύμφωνα με τη Shin, είναι ναι μεν να έχουμε μια εναλλακτική στο μυαλό μας, αλλά αυτή να είναι όσο το δυνατόν λιγότερο λεπτομερής, με λίγα λόγια να μην υπεραναλύουμε τα πάντα. Δεν μπορούμε να περνάμε τη ζωή μας προσπαθώντας να κοντρολάρουμε και να προβλέψουμε κάθε πτυχή της, γιατί πάντα θα υπάρχει κάτι που θα μας διαφεύγει, κάτι που θα μας εκπλήσσει, κάτι που θα μας αφήνει άφωνους. Η Bourgeois παρομοιάζει αυτή την κατάσταση με μικροσκόπιο: στην προσπάθειά μας να το ρυθμίσουμε ώστε να δούμε και την παραμικρή λεπτομέρεια, στο τέλος το μόνο που πετυχαίνουμε είναι να κάνουμε την εικόνα να φλουτάρει, χάνοντας τα πάντα. Και αυτό συμβαίνει συνήθως σε φάσεις της ζωής μας που είμαστε απογοητευμένοι και απελπισμένοι και που ένα plan Β, μια εναλλακτική, κάτι διαφορετικό φαντάζει με σανίδα σωτηρίας. Αλλά στην πραγματικότητα δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Γι’ αυτό και η τελευταία και βασική συμβουλή που δίνει η συγγραφέας, για να μη γίνουν όλα «φλου», είναι να επιλέγουμε με προσοχή τον χρόνο στον οποίο θα αρχίσουμε να επεξεργαζόμαστε μια εναλλακτική. Και η ιδανική στιγμή είναι όταν ο προσωπικός μας ουρανός είναι ανέφελος, όταν κανένα σύννεφο-πρόβλημα δεν υπάρχει στον ορίζοντα. Τότε η ψυχή μας είναι ήρεμη, η καρδιά μας γεμάτη θετικές σκέψεις και το μυαλό μας ελεύθερο από το στρες: το ιδανικό σκηνικό για να πάρουμε αποφάσεις που έχουν ποιότητα, καθαρότητα, θα είναι δομημένες και θα μπορούν να αποδώσουν.
