Στην αρχή ήμασταν μουδιασμένοι, ακινητοποιημένοι. Περνούσαμε μέρες και νύχτες στέλνοντας ασύνδετα, συχνά ανούσια μηνύματα στο messenger, παρακολουθούσαμε σαν υπνωτισμένοι 9 επεισόδια το 24ωρο στο Netflix και κάθε βράδυ στις 8 ανοίγαμε την τηλεόραση για να δούμε ειδήσεις, παρόλο που οι εικόνες ήταν φρικιαστικές και μας προκαλούσαν πανικό, παρόλο που λέγαμε ότι αύριο δεν θα το ξανακάνουμε. Και το ξανακάναμε. Μέχρι που το πρώτο σοκ πέρασε και το μυαλό άρχισε να ξεμουδιάζει. Οι ειδικοί λένε ότι χρειάζονται 21 ημέρες για να διαμορφώσουμε μια νέα συνήθεια και δύο μήνες για να μπορούμε να λειτουργούμε αυτόματα μέσα σε αυτή. Κάποιοι από εμάς αντέδρασαν νωρίτερα. Το πήραμε απόφαση ότι θα μείνουμε σπίτι, θα δουλέψουμε από εδώ, θα ξεκουραστούμε εδώ, θα γυμναστούμε εδώ, θα διασκεδάσουμε εδώ, θα δούμε τους ανθρώπους μας από εδώ, θα φλερτάρουμε από εδώ, θα τσακωθούμε από εδώ, θα απογοητευτούμε εδώ, θα ονειρευτούμε εδώ. Και ήμασταν τυχεροί στην ατυχία μας. Γιατί μπορεί αυτό που ζούσαμε να μην είχε ξανασυμβεί με αυτό τον τρόπο ποτέ στην Ιστορία, αλλά επίσης ποτέ στην Ιστορία οι άνθρωποι δεν είχαν τη δυνατότητα να κάνουν όλα τα παραπάνω από τον καναπέ τους, απλώς συνδέοντας καλώδια και πατώντας κουμπιά. Και κάπως έτσι η αναλογική ζωή μας, από τον Μάρτιο του ’20 και μετά, έγινε ψηφιακή.
Going digital
«Ο αναλογικός κόσμος έχει αποδεκατιστεί, με επιχειρήσεις όπως τα ξενοδοχεία, τα εστιατόρια και τα αεροπλάνα να βρίσκονται σε κρίση. Ο ψηφιακός κόσμος, από την άλλη, θριαμβεύει. Επιβιώνουμε από την πανδημία, χάρη στην τεχνολογία (…). Πριν από αυτό υπήρξε μια περίοδος που οι άνθρωποι γίνονταν όλοι και πιο κυνικοί, όλο και πιο επικριτικοί απέναντι στην τεχνολογία. Όσο όμως η πανδημία εξαπλωνόταν και η εξάρτησή μας από την τεχνολογία μεγάλωνε, οι άνθρωποι έγιναν λιγότερο εχθρικοί απέναντι στη Silicon Valley.Τουλάχιστον για την ώρα», δήλωσε στο δίκτυο Al Jazeera o Andrew Keen, σχολιαστής τεχνολογίας και συγγραφέας. Ναι, σε μια υφήλιο που είχε πατήσει pause, τα μόνα πράγματα που συνέχιζαν να τρέχουν ήταν τα megabytes και τα δεδομένα μας. Μέσω των social media, ακόμα και μέσω του σταθερού τηλεφώνου μείναμε σε καθημερινή επαφή με τους αγαπημένους μας, παραγγείλαμε στο διαδίκτυο τα τρόφιμα και τα ρούχα που είχαμε ανάγκη, ακόμα και οι παππούδες μας έμαθαν να χρησιμοποιούν τις βιντεοκλήσεις και να πληρώνουν τους λογαριασμούς της ΕΥΔΑΠ online, τα παιδιά έμαθαν να «πηγαίνουν» σχολείο από το σπίτι, κάποιοι χρησιμοποίησαν την ηλεκτρονική συνταγογράφιση, άλλοι την τηλεϊατρική, κάναμε pilates μέσω live στο Instagram, παρακολουθήσαμε στον υπολογιστή μας τον Μακμπέθ του Εθνικού, το έργο που μέχρι που έκλεισαν τα θέατρα ήταν sold out, είδαμε την Taylor Swift να παίζει πιάνο στο σπίτι της, παραστάσεις από τη Metropolitan Opera της Νέας Υόρκης και, επίσης, όσοι δεν το είχαμε ξανακάνει, μάθαμε να δουλεύουμε από το σπίτι. Δεν ξέρουμε αν η τεχνολογία μας βοήθησε να επιβιώσουμε της πανδημίας, αλλά έκανε τη ζωή μας να μοιάζει πιο φυσιολογική και σίγουρα μας έφερε ένα βήμα πιο κοντά στο μέλλον. Και αυτή είναι μια σημαντική παρακαταθήκη που πρέπει να αξιοποιήσουμε.
Fake News και ψηφιακές διαδηλώσεις
Την τελευταία δεκαετία διαβάζουμε συνεχώς έρευνες –κι εμείς στο ELLE έχουμε γράψει πολλά σχετικά άρθρα– που ενοχοποιούν τα smart phones για την αποξένωση και τη μοναξιά που αισθάνονται οι σύγχρονοι άνθρωποι. Σε αυτή την πανδημία τα τηλέφωνα και τα SoMe ήταν διαρκώς στην παλάμη του χεριού μας, αλλά με κάποιον μαγικό τρόπο μας έκαναν να νιώθουμε λιγότερο μόνοι. Προσπαθώντας να δώσει μια ερμηνεία στην αδιάκοπη χρήση της τεχνολογίας αυτή την περίοδο, η Nancy Baym, πρώην καθηγήτρια επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας και νυν ερευνήτρια της Microsoft, είπε το εξής απλό: «Δεν είμαστε εξαρτημένοι από τα τηλέφωνά μας. Απλώς είμαστε εξαρτημένοι ο ένας από τον άλλον». Φυσικά, όπως πολλές φορές στο παρελθόν, τα social media υπήρξαν πηγή παραπληροφόρησης. Από τα «θαυματουργά» ροφήματα με κουρκουμά και τις ενέσεις με βιταμίνη C που θα σκότωναν τον Covid-19 και διαδίδονταν μέσω twitter στην Ινδία, μη επιστημονικά συμπεράσματα για το αν χρειάζεται ή όχι η χρήση μάσκας, μέχρι άπειρες θεωρίες συνωμοσίας για το ποιος «κατασκεύασε» τον φονικό ιό και τι ρόλο έπαιξε η 5G τεχνολογία στην εξάπλωσή του, οι fake ειδήσεις έδιναν και έπαιρναν και, βέβαια, διαδίδονταν σε χρόνο dt εν μέσω καραντίνας. «Στην ψηφιακή εποχή, ο χρόνος που χρειάζεται για να έχουμε πρόσβαση, να αναλύσουμε και στη συνέχεια να μεταδώσουμε μια πληροφορία δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τη στιγμιαία διάδοση ψευδών πληροφοριών που γίνεται μέσα από τις πλατφόρμες των SoMe (σ.σ. social media)», αναφέρουν οι S. Harris Ali και Fuyuki Kurasawa, καθηγητές Κοινωνιολογίας στο York University του Καναδά σε άρθρο τους στο theconversation. Κι όλα αυτά παρόλο που τα μεγαλύτερα δίκτυα SoMe προσπάθησαν να οριοθετήσουν την κυκλοφορία ψευδών ειδήσεων με την υιοθέτηση επίσημων πηγών και τη δημιουργία στις σελίδες τους ειδικών “Κέντρων Πληροφοριών” ώστε οι χρήστες να ενημερώνονται από τους κατάλληλους φορείς. Από την άλλη πλευρά, «κατά τη διάρκεια της πανδημίας πολλές φορές οι χρήστες στοχοποίησαν άλλους, επειδή δεν τηρούσαν τους κανόνες του social distancing, ανεβάζοντας φωτογραφίες τους σε μπαρ ή σε παραλίες γεμάτες κόσμο», αναφέρει ο Jon-Patrick Allem, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας σε άρθρο του στο ίδιο περιοδικό. Κάτι που είδαμε κι εμείς στην Ελλάδα να συμβαίνει πολλές φορές με τις παραλίες της Θεσσαλονίκης ή κάποια σημεία της Αττικής. Και, βέβαια, τα social media για άλλη μια φορά υπήρξαν η φωνή των πολιτών, ένα ισχυρό μέσο αντίδρασης, ένας δυνατός μοχλός πίεσης, απέναντι στους λανθασμένους χειρισμούς των κυβερνήσεων σε παγκόσμια κλίμακα. Μπορεί οι άνθρωποι να μην είχαν τη δυνατότητα να συγκεντρωθούν και να διαμαρτυρηθούν στους δρόμους, όμως «διαδήλωσαν» στο twitter και στο facebook, και οι φωνές αγανάκτησης στο διαδίκτυο ακούστηκαν τόσο δυνατά όσο και τα χειροκροτήματα ευγνωμοσύνης (για τους γιατρούς) στα μπαλκόνια.
Μια νέα κανονικότητα;
Υπάρχει, όμως, και η άλλη όψη του νομίσματος. Αυτή η εισβολή της τεχνολογίας σε κάθε πτυχή της ζωής μας μπορεί να μην είναι και τόσο αθώα ή τόσο υπέρ μας όσο φαίνεται. «Αποφάσεις που υπό κανονικές συνθήκες μπορεί να χρειάζονταν χρόνια διαβουλεύσεων για να ληφθούν, παίρνονται πλέον μέσα σε λίγες ώρες. Προωθείται η χρήση νέων, παράκαιρων, ακόμη και επικίνδυνων τεχνολογιών, επειδή είναι μεγαλύτερος ο κίνδυνος της απραξίας. Χώρες ολόκληρες μετατρέπονται σε πειραματόζωα σε μεγάλης κλίμακας κοινωνικά πειράματα. Τι συμβαίνει όταν όλοι εργάζονται από το σπίτι και επικοινωνούν μόνο εξ αποστάσεως; Τι γίνεται όταν ολόκληρα σχολεία και πανεπιστήμια κάνουν μαθήματα διαδικτυακά; Υπό κανονικές συνθήκες οι κυβερνήσεις, οι επιχειρήσεις και τα εκπαιδευτικά συμβούλια ουδέποτε δεν θα συμφωνούσαν στη διεξαγωγή τέτοιων πειραμάτων. Αλλά αυτές δεν είναι κανονικές συνθήκες», σημειώνει σε άρθρο του στους Financial Times o Ισραηλινός ιστορικός και συγγραφέας (ανάμεσα σε άλλα του Sapiens) Yuval Noah Harari.
Ενώ ο ίδιος, όπως και πολλοί άλλοι επιστήμονες και ειδικοί, με αφορμή τη χρήση της τεχνολογίας στην Κίνα και αλλού για την παρακολούθηση των πολιτών που έχουν νοσήσει από Covid-19 ή ακόμη και τη φαινομενικά αθώα θερμομέτρησή τους εξ αποστάσεως μέσω 5G τεχνολογίας, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για το τι μπορεί να δημιουργήσει αυτή η digital εκδοχή του… Μεγάλου Αδερφού. «Το τεχνοκρατικό αυταρχικό μοντέλο στο Πεκίνο και την Ανατολική Ασία, όπως για παράδειγμα στη Σιγκαπούρη και σε ένα βαθμό στη Νότια Κορέα -χώρες που αντιμετώπισαν πιο αποτελεσματικά τον ιό- αυτή τη στιγμή δείχνει πιο βιώσιμο από το δημοκρατικό των δυτικών κοινωνιών. Και για τους ανθρώπους οι οποίοι ενδιαφέρονται για την ελευθερία, την ιδιωτικότητα και τα ατομικά δικαιώματα, ο κόσμος μετά τον κορονοϊό προκαλεί ανησυχία», σχολιάζει στο Al Jazeera ο Andrew Keen. Ενώ ο Yuval Noah Harari επισημαίνει: «Για να σταματήσει η πανδημία, ολόκληροι πληθυσμοί καλούνται να συμμορφωθούν με ορισμένες κατευθυντήριες γραμμές και δύο βασικοί τρόποι υπάρχουν για να επιτευχθεί αυτό: ο ένας είναι να παρακολουθεί η κυβέρνηση τους πολίτες και να τιμωρεί όσους παραβιάζουν τους κανόνες. Σήμερα, για πρώτα φορά στην ανθρώπινη ιστορία, η τεχνολογία καθιστά εφικτή τη διαρκή παρακολούθηση όλων». Από την άλλη πλευρά, ο συγγραφέας Bernard Marr κάνει λόγο στο Forbes για μια «νέα κανονικότητα». Ο ίδιος υποστηρίζει ότι όπως οι κυβερνήσεις μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έπαιρναν μέτρα για να αποτρέψουν μια επόμενη πιθανή παγκόσμια σύρραξη, τώρα, σε συνδυασμό με τις υπηρεσίες ασφαλείας, θα παίρνουν μέτρα για την αποφυγή μιας ακόμα πανδημίας. «Η βιομετρική επιτήρηση, η τεχνητή νοημοσύνη και η παρακολούθηση κίνησης θα γίνουν μια φυσιολογική πλευρά της ζωής μας. Οι κυβερνήσεις και τεχνολογικοί πάροχοι θα πρέπει να σκεφτούν πολύ προσεκτικά τον τρόπο με τον οποίο θα το κάνουν, ώστε να εξασφαλίσουν ότι δεν θα γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης είτε για κέρδος είτε για πολιτική σκοπιμότητα», προειδοποιεί.
Το αύριο είναι τώρα
Η κινέζικη λέξη για την “κρίση” αποτελείται από δύο ιδεογράμματα: το ένα σημαίνει “κίνδυνος” και το άλλο “ευκαιρία”. Κάπως έτσι συμβαίνει αυτή τη στιγμή με την τεχνολογία, είναι μεγάλη ευκαιρία, ενδέχεται όμως να αποδειχτεί και τεράστιος κίνδυνος. Ίσως το 2021, για να μπορέσουμε να μπούμε στην πτήση μας, αντί για διαβατήριο να μας ζητούν κάρτα ανοσίας και το ίδιο να συμβαίνει και για κάτι πιο απλό, όπως για να πάει κάποιος σε ένα νυχτερινό κέντρο ή σε ένα μουσείο. Δεν το γνωρίζουμε, γιατί τα πράγματα τρέχουν τόσο γρήγορα που το αύριο γράφεται κάθε στιγμή του τώρα. Όπως λέει και η Karen Blair, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο St. Francis Xavier στον Καναδά: «Ζούμε την Ιστορία του αύριο σήμερα. Πρόκειται για ένα ιστορικό γεγονός. Ζούμε μέσα του και εμείς διαμορφώνουμε την εξέλιξή του». Δεν γνωρίζουμε πώς θα εξελιχθεί η τεχνολογία τους επόμενους μήνες, τις επόμενες μέρες, τις επόμενες ώρες. Ούτε αν θα είναι στο πλευρό μας ή εναντίον μας. Ας την εκμεταλλευτούμε τη συγκεκριμένη στιγμή για να δουλέψουμε, να διασκεδάσουμε, να συνδεθούμε με όσους είναι μακριά, να παραγγείλουμε το αγαπημένο φαγητό που μας έχει λείψει, για να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας. Και ας ελπίσουμε ότι σε καμία στιγμή στο μέλλον δεν θα χρειαστεί να επιλέξουμε ανάμεσα στην υγεία και τις προσωπικές μας ελευθερίες.
