Υπάρχουν βράδια που έχετε επιστρέψει σπίτι μετά από μια κουραστική ημέρα και για να χαλαρώσετε scrollαράρετε στο feed σας στο instagram και βλέπετε φίλους και γνωστούς να πίνουν κοκτέιλ στο νέο hot bar της πόλης, να χαλαρώνουν με ένα ποτήρι κρασί με τον σύντροφο τους στο καλόγουστο σαλόνι τους; Και εσείς εκεί…στον καναπέ, μπορεί μόνοι, με ακατάστατο σπίτι να κάνετε like σε αυτές τις φωτογραφίες και για μερικά λεπτά να μην ξέρετε γιατί νιώθετε δυσάρεστα. Τι γίνεται όμως όταν τα λίγα αυτά λεπτά αρχίσουν και αυξάνονται σε διάρκεια και συχνότητα;
Τα social media έχουν πάρει πολλές φορές dislike και unfollow κατηγορίες οι οποίες έχουν συνδέσει την χρήση τους με ψυχικές ασθένειες και επιβλαβείς επιπτώσεις στην ψυχική υγεία ειδικά σε εκείνη τον εφήβων. Συγκεκριμένα μια από τις πρόσφατες πραγματοποιήθηκε από τη Βασιλική Εταιρεία Δημόσιας Υγείας και η οποία έδειξε πως οι Βρετανοί ηλικίας 14-24 ετών πιστεύουν ότι το Facebook, το Instagram, το Snapchat και το Twitter έχουν επιβλαβείς επιπτώσεις στην ευημερία τους. Δήλωσαν επίσης ότι όλες αυτές οι πλατφόρμες επιδείνωσαν το άγχος, τους προκάλεσαν κατάθλιψη, τους κόστισαν χρόνο από την ξεκούραση και τον ύπνο τους, τους δημιούργησαν φοβίες, ανησυχία για την εξωτερική τους εικόνα και FOMO.
H παραπάνω έρευνα έδειξε επίσης ότι το 90% των νέων χρησιμοποιεί το Ίντερνετ για να έχει πρόσβαση αποκλειστικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το χειρότερο συμπέρασμα όμως από όλα είναι πως τα κρούσματα άγχους και κατάθλιψης στην ίδια ηλικιακή ομάδα έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια κατά 70%!!! Από την ίδια έρευνα προέκυψε επίσης ότι τα συμπτώματα αυτά τείνουν να είναι ιδιαίτερα σοβαρά μεταξύ των συχνών χρηστών.
Οι αναλυτές της έρευνας επίσης δεν θεωρούν καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι στην κορυφή της λίστας των κοινωνικών δικτύων που θεωρούνται πιο επικίνδυνα για την ψυχική υγεία ιδιαίτερα των νέων είναι το instagram, το οποίο βασίζεται στην εικόνα. Η προσπάθεια δημιουργίας του τέλειου ιδανικού εαυτού μας τα τελευταία χρόνια εξελίσσεται σε θηλιά γύρω από τη ψυχολογία μας, μιας και έχει καταλήξει να προηγείται των πάντων… μα κυρίως της ίδιας μας της προσωπικότητας. Η ταχύτητα της εικόνας τρέχει ανεξέλεγκτη στο time line και το feed μας μέσα από το 4G σήμα μας τις νύχτες και τις ημέρες μας.
Η δύναμη της εικόνας δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Είναι αυτή που μας έδειξε τη δύναμη της ήδη από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα μέσα από την τηλεόραση, το σινεμά και τη φωτογραφία. Η δύναμη της όμως πήρε επικές διαστάσεις από τη στιγμή που βρέθηκε να γεμίζει τις μαύρες οθόνες των smart phones. Σήμερα μοιάζει σχεδόν ανεξέλεγκτη μπροστά στην τεράστιο και άγριο χορό που έχει στηθεί στα κοινωνικά δίκτυα με σκοπό την συγκέντρωση like και των followers.
Πριν από λίγες ημέρες, το περιοδικό New York κάνοντας ένα απολογισμό για το τι μας άφησαν πίσω τα δέκα χρόνια κρίσης ξεχώρισαν από τα υπόλοιπα social media το instagram, γράφοντας χαρακτηριστικά πως είναι εκείνο το μέσο που βασίζεται στην ζήλια. Και αυτό ακούγεται τρομερά ζοφερό. Περνάμε κάποια λεπτά της ζωής μας σε ένα δίκτυο καταναλώνοντας MB ποτισμένα από φθόνο; Φθόνο για ποιόν; Για όσους έχουν πιο επιτυχημένο instagram account και πιο ωραία ζωή, πιο καλλίγραμμο σώμα, περισσότερους φίλους, ομορφότερο σύντροφο, πιο ηλιόλουστο σπίτι, καλύτερη δουλειά ή πιο τακτοποιημένη ντουλάπα; Οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι το χειρότερο είναι ο φόβος μήπως ισχύουν τα παραπάνω. Αυτόν που έχουν ονομάσει FOMO ( Fear of missing out). Αυτό το παράξενο, νεο-συναίσθημα που περιγράφεται όταν μένουμε ή φοβόμαστε μήπως μείνουμε “απέξω”. Και στις δύο περιπτώσεις στον εγκέφαλο μας αναβοσβήνουν λέξεις όπως: άχρηστος, αποτυχημένος, ταλαιπωρημένος, τίποτα. Λέξεις που δημιουργούν ένα ετοιμόρροπο ψυχολογικό jenga που κινδυνεύει να καταρρεύσει από τα επίφοβα τουβλάκια της ανασφάλειας, του άγχους και της ανισότητας. Ψυχολογική κατάσταση που μπορεί να αποδειχτεί βούτυρο στο ψωμί της κατάθλιψης.
Ο Sean Parker, ένας από τους ιδρυτές του Facebook (σήμερα έχει αποχωρήσει), έχει παραδεχτεί στο παρελθόν ότι η πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και όλα τα social media εκμεταλλεύονται σκόπιμα «μια ευπάθεια στην ανθρώπινη ψυχολογία» ενώ συνέχισε λέγοντας «Κατά πάσα πιθανότητα παρεμβαίνουν στην παραγωγικότητα με περίεργους τρόπους. Ένας θεός ξέρει τι κάνει στους εγκεφάλους των παιδιών μας». Από την άλλη, ο Πρόεδρος του Royal College of Psychiatrists, σερ Simon Wessely λέει «Δεν μπορούμε να εξασφαλίσουμε την ψυχική μας ευεξία βάζοντας απλώς το τηλέφωνό μας σε λειτουργία πτήσης. Δεν αμφιβάλλω ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παίζουν ρόλο στη κατάθλιψη, όμως τα αρνητικά τους μπορεί να είναι όσα και τα οφέλη. Πρέπει να μάθουμε στα παιδιά πώς να διαχειρίζονται σωστά τα social media –τα καλά και τα κακά– για να τα προετοιμάσουμε για έναν ολοένα και πιο ψηφιοποιημένο κόσμο. Είναι πολύ επικίνδυνο να κατηγορείς το μέσο για το μήνυμα».
Με αυτή την άποψη συμφωνούν και οι ερευνητές στο ίδρυμα του Πανεπιστημίου του Μισσούρι που διαπίστωσαν πως οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν social media κυρίως για να συνδεθούν με άλλους δεν βιώνουν αυτές τις αρνητικές επιπτώσεις. Αντίθετα κάνει καλό στη ψυχολογία τους. Ανάμεσα στα επιχειρήματα τους είναι ότι η ενεργή (σε σύγκριση με την παθητική) χρήση των κοινωνικών μέσων μπορεί να είναι επωφελής. Το να κατηγορήσουμε γραμμικά τα social media για την μείωση της ψυχικής υγείας μας, ίσως είναι μια υπερβολική απλοποίηση. Αλλά δεν γίνεται οι διαχειριστές της εκάστοτε πλατφόρμας, οι γονείς, οι οργανισμοί ψυχικής υγείας, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να μην αναγνωρίσουν τους κινδύνους ώστε να διαδραματίσουν ένα ρόλο στην ελαχιστοποίηση αυτών.
Υπάρχουν επίσης αναμφισβήτητα αποδεικτικά στοιχεία ότι τα κοινωνικά μέσα μπορούν να ωφελήσουν τους ανθρώπους που ήδη αντιμετωπίζουν θέματα ψυχικής υγείας βοηθώντας τους να δημιουργήσουν διαδικτυακές κοινότητες που παρέχουν συναισθηματική υποστήριξη. Έρευνα του Ιδρύματος Ψυχικής Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου αναφέρει ότι είναι “αναμφισβήτητο” ότι οι ηλεκτρονικές τεχνολογίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να προσεγγίσουν τα πιο ευάλωτα άτομα στην κοινωνία, αλλά και να μειώσουν το στίγμα που συνδέεται με την αναζήτηση θεραπείας.
Από την άλλη, πρέπει παραδεχτούμε ότι αυτή τη στιγμή φαντάζει απίθανο να γυρίσουμε την πλάτη στα social media ώστε να μειωθεί στο εγγύς μέλλον η χρήση τους, οπότε θα πρέπει να διαχειριστούμε τους κινδύνους και να αξιοποιήσουμε τα πιθανά οφέλη για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας μας.
Ας πάρουμε μια απόσταση από τα προφίλ μας. Ας τα παρατηρήσουμε. Ας παραδεχτούμε τις νίκες που έχουν καταφέρει τα social media στην καθημερινότητα μας. Ας λάβουμε υπόψη την γνώμη των ειδικών και ας σκεφτούμε σε ποιο κόσμο θέλουμε να ζούμε στο μέλλον. Μήπως σε ένα κόσμο που εμείς και τα παιδιά μας θα έχουμε τόσο ισχυρή συναισθηματική, και ψυχική νοημοσύνη που θα μπορούμε να περάσουμε από τα σωστά φίλτρα όλα αυτά που περνούν από το feed των κοινωνικών δικτύων τους; Η ταχύτητα της τέλειας εικόνας είναι μεγάλη και ύπουλη για τη ψυχολογίας μας, αλλά οι αισιόδοξοι πιστεύουν πως η ταχύτητα της πραγματικής, της ουσιαστικής επικοινωνίας μπορεί να την προλάβει. Ας τους ακολουθήσουμε….
