H Μεξικανή συγγραφέας Brenda Navarro γράφει για δύο μητέρες- αλλά και για τις μητέρες γύρω από αυτές- που συνδέονται με την εξαφάνιση ενός μωρού. Ως μια τέτοια αντιμετωπίζει και τη μητρότητα. Σαν μια ενδεχόμενη εξαφάνιση. Αυτή την ίδια την αφάνιση αναζητά στο -σώμα, μυαλό και περιβάλλον-«σπίτι» των ηρωίδων της, στο οποίο ανοίγει δύσκολες πόρτες. Δεν έχει τα κλειδιά για όλες, αλλά επισκέπτεται δωμάτια που φανταζόμαστε περισσότερο άδεια παρά σκοτεινά, αλλά καμιά φορά είναι και τα δύο. Σπάει πολλές κλειδαριές με εννοιολογικά εργαλεία που δεν λέγονται, δεν ταΐζονται, δεν ξεγεννιούνται, δεν κυοφορούνται συχνά εκεί έξω. Μιλήσαμε μαζί της για τους μύθους της μητρότητας, τα κορίτσια στο Μεξικό και για την κάθε είδους εξαφάνιση.
Έχετε δηλώσει ότι τα Άδεια Σπίτια έχουν να κάνουν με τις εξαφανίσεις και όχι με τη μητρότητα. Η μητρότητα, όμως, δεν προϋποθέτει μια εξαφάνιση; Ένα σώμα χάνει ένα κομμάτι του. Και μια γυναίκα χάνει κάτι από τον εαυτό της.
Ναι, αυτή ακριβώς η μεταφορά χρησιμοποιείται στο μυθιστόρημα. Αλλά όχι μόνο επειδή είμαστε μητέρες, αλλά πρωτίστως επειδή είμαστε γυναίκες, και αν θέλουμε να το πάμε πιο βαθιά, ο άνθρωπος αρχίζει να εξαφανίζεται από τη στιγμή που γεννιέται. Το λέει η πρώτη φωνή: «Γιατί κλαίμε αμέσως μόλις γεννηθούμε; Επειδή δεν έπρεπε να έχουμε έρθει στον κόσμο τούτο». Επομένως, ο ερχομός μας στον κόσμο είναι μια πράξη εξαφάνισης από μόνη της.
Η εξαφάνιση έχει μετατραπεί σε συναίσθημα στο Μεξικό;
Θέλω να πιστεύω ότι όταν μιλάω για το Μεξικό, μιλάω για τον κόσμο της Δύσης. Είμαστε κοινωνίες που διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο του Κράτους-Έθνους. Και σε όλα αυτά τα Κράτη, στα οποία η εθνικότητα είναι ουσιώδης, υπάρχουν εξαφανισμένα πρόσωπα. Δολοφονημένα, επειδή θεωρήθηκαν εχθροί του πολιτικού καθεστώτος, αλλά και ως εκδοχές της Ιστορίας που δεν κατόρθωσαν να καταγραφούν από την ιστορική μνήμη, επειδή οι εθνικισμοί δεν το επέτρεψαν. Επομένως, όλες οι κοινωνίες, η ελληνική, η ισπανική, η ρωσική, η ιταλική, η μεξικανική είναι φτιαγμένες από την εξαφάνιση. Και ως εκ τούτου, υποστηρίζω σθεναρά ότι δεν πρόκειται για συναίσθημα, αλλά για γεγονός.
Ποια ήταν η δική σας πιο οδυνηρή εξαφάνιση που έχετε βιώσει;
Το ανήκειν. Όταν είσαι ξένη, εξαφανίζεται η δική σου ταυτότητα και σου επιβάλλεται μια άλλη.
Πιστεύετε ότι η μητρότητα μπορεί ακόμη και να διαγράψει ή να υπερπηδήσει την ταυτότητα μιας γυναίκας; Να την αδειάσει;
Θα ήθελα να πω ότι, προσωπικά, θεωρώ τη μητρότητα ένα υπέροχο βιολογικό γεγονός το οποίο, επειδή συμβαίνει τόσες και τόσες φορές, θεωρείται κάτι φυσιολογικό. Ως κοσμογονικό γεγονός, ωστόσο, είναι ασύλληπτα υπέροχο το ότι ένα κορμί μπορεί να δίνει ζωή. Αυτό δεν αδειάζει κανένα ανθρώπινο ον, είναι όμως η κοινωνία αυτή που το κάνει, η έννοια της μητρότητας που επιβάλλεται στις γυναίκες και στις οικονομικές δομές οι οποίες αφορούν τις παρεχόμενες από τη μητέρα φροντίδες. Πολλές γυναίκες θα επιθυμούσαν να βιώσουν τη μητρότητα, αλλά η ίδια η κοινωνία το απαγορεύει. Ίσως η κοινωνία να είναι άδεια από ηθική και να επιδιώκει να ευτελίσει τη μητρότητα, ώστε να καταλήξουν να θεωρούνται οι γυναίκες απλές αναπαραγωγικές μηχανές, τις οποίες εκμεταλλεύεται για να τεκνοποιούν.
Είναι η κοινωνία και η θηλυκοποίηση της φροντίδας αυτή που βαραίνει τις γυναίκες που γίνονται μητέρες;
Ναι, επίσης όμως είναι και οι άντρες και οι γυναίκες που αμφισβητούν τη μητρότητα, επειδή σκέφτονται ότι θα στερήσει κάτι από τους ίδιους ως άτομα, όσον αφορά την αξιοποίηση του χρόνου τους ώστε να είναι παραγωγικοί. Ποιος άνθρωπος με σώας τας φρένας θέλει να είναι παραγωγικός; Και ο ελεύθερος χρόνος; Η ξεκούραση; Αυτό που πρέπει να ξεφορτωθούμε είναι η ιδέα της παραγωγικότητας και της εργασίας.
Οι δύο γυναίκες προέρχονται από δύο διαφορετικές τάξεις. Αυτό είναι ξεκάθαρο. Εμφανές όμως είναι και το πόσο κοντά είναι μεταξύ τους. Θέλατε να είναι αυτό ξεκάθαρο;
Ναι, φυσικά, όλο το βιβλίο είναι ένας διάλογος ανάμεσα σε αυτές τις δύο, μολονότι στη μυθιστορηματική πραγματικότητα δεν γνωρίζονται ούτε ακούν η μια την άλλη. Το βιβλίο είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε να αντιπαραβάλλει ιδέες και καταστάσεις.
Μπήκατε στον πειρασμό να δημιουργήσετε μια υποτιθέμενη συνάντηση μεταξύ των δύο γυναικών ;
Όχι, επειδή από τότε που γεννήθηκε η ιδέα του βιβλίου ήξερα την αρχή και το τέλος της ιστορίας. Για εμένα, ως συγγραφέα, έχει πολύ πιο ενδιαφέρον να σκέφτομαι την εξέλιξη της σύγκρουσης, παρά την ίδια τη σύγκρουση και δεν μου φαινόταν θεμιτό ένα αίσιο τέλος, δεδομένων των συνθηκών στις οποίες ζουν οι πρωταγωνίστριες.
Τι θα τις ένωνε; Ο πόνος; Η εξαφάνιση; Η μητρότητα; Το παιδί;
Αυτό που τις ενώνει είναι ότι πρόκειται για δύο ανθρώπινες υπάρξεις που προσπαθούν να επιβιώσουν από την ίδια τη ζωή, ενώ υπάρχει ένας κόσμος που τους υπαγορεύει με τρόπο ενδογενή τα κελεύσματα της τάξης και του φύλου.
Και ανάμεσα σε αυτές τις δύο γυναίκες ένα παιδί. Γιατί αυτή η επιλογή;
Νομίζω πως εδώ είναι απαραίτητο να τονίσω ότι ένα αυτιστικό παιδί είναι πανεύκολο να αγαπηθεί. Ο αυτισμός είναι μια ανθρώπινη συνθήκη την οποία χρησιμοποίησα ως μεταφορά για την παιδική ηλικία. Τα μικρά κορίτσια και αγόρια ξέρουν να επικοινωνούν, δημιουργούν τους δικούς τους κώδικες, μπορούν κάλλιστα να παίρνουν τις δικές τους αποφάσεις. Είναι οι ενήλικες αυτοί που δεν ενδιαφέρονται να ακούσουν, επειδή τους φαίνεται πιο εύκολο να δίνουν εντολές, να διατάζουν, να διαμορφώνουν τα παιδιά πάνω στα δικά τους καλούπια. Ωστόσο, κάθε ανθρώπινο ον είναι διαφορετικό, έχει τις δικές του ιδέες, είναι ένα μοναδικό άτομο, όπως συμβαίνει και με τους αυτιστικούς. Όμως, αυτή η ετικέτα, αυτή η άρνηση προς ό,τι θεωρείται φυσιολογικό, κάνει τους ανθρώπους να προσπαθούν λιγότερο να γνωρίσουν άλλους τρόπους να μαθαίνεις και να κατοικείς στον κόσμο. Για εμένα, το βιβλίο αποτελεί μια σύνοψη του γεγονότος ότι οι ενήλικες είναι ανίκανοι να σκεφτούν τις ανάγκες της παιδικής ηλικίας.
Ένα “άδειο σπίτι”, πως θα μπορούσε να αποκτήσει περιεχόμενο ξανά; Ιδανικά;
Εγώ θα γκρέμιζα όλα τα σπίτια, με ενδιαφέρει περισσότερο η ιδέα της κοινότητας, της ομάδας, των δικτύων των ανθρώπων που επιδιώκουν να εγκαθιδρύσουν τρόπους συμβίωσης βασισμένους στην ηθική. Το να κατεδαφίσουμε ένα σπίτι, όλα τα σπίτια, σημαίνει να κοινωνικοποιήσουμε τις φροντίδες, να γίνουμε πιο ουσιαστικοί και πολύπλευροι. Αυτό θα ήταν το ιδεώδες για εμένα.
Πώς είναι η κατάσταση για τα κορίτσια στο Μεξικό αυτή τη στιγμή; Τι θα θέλατε να ξέρουμε οι γυναίκες από τον υπόλοιπο κόσμο γι’ αυτά;
Το Μεξικό δεν γνωρίζει αυτό που στην Ευρώπη αποκαλείται Κράτος Πρόνοιας, γεγονός που έχει τεράστια πλεονεκτήματα όσον αφορά την κατανόηση των διαφορετικών μορφών επιβίωσης, των ομάδων στήριξης, των εκτεταμένων κοινοτήτων που βοηθούν η μια την άλλη στο πλαίσιο ενός κράτους που έχει σχεδιαστεί για να εκφοβίζει κοινωνικά. Η Ελλάδα ξέρει, επίσης, πολλά για το θέμα αυτό. Ίσως, λοιπόν, θα ήταν ενδιαφέρον να πούμε: Γνωρίστε τις λατινοαμερικάνικες εμπειρίες, έχουμε μεγάλη πείρα στο να αλληλοϋποστηριζόμαστε απέναντι σε ένα κράτος που ενδιαφέρεται όλο και λιγότερο για τους πολίτες του. Ας μοιραστούμε τις εμπειρίες μας.
Οι σπουδές σας πώς σας βοηθούν να αναπτύξετε τον χαρακτήρα μιας ηρωίδας; Έχετε μια έξτρα ζώνη ασφαλείας για τον τρόπο που γράφετε για τις γυναίκες;
Δεν καταλαβαίνω καλά τη φράση «ζώνη ασφαλείας», όμως όλα όσα έχω μάθει κατά τη διάρκεια της ζωής μου με βοηθούν στη μυθιστορία. Νομίζω ότι αυτό το βιβλίο έχει περισσότερο στοιχεία από εμπειρίες εκτός ακαδημαϊκού κόσμου, παρά εντός.
Στο βιβλίο σας υπάρχει αυτό το πολύ σημαντικό που πολλές φορές αποφεύγουμε να πούμε, ότι η μητρότητα, δηλαδή, δεν προϋποθέτει τη θέληση. Η μητρότητα μπορεί να γεννηθεί ή να μη γεννηθεί σε μια γυναίκα, ακόμη και αν αυτή τεκνοποιήσει;
Φυσικά, διότι η έννοια της μητρότητας είναι ένα κοινωνικό κατασκεύασμα και μάλιστα ένα κοινωνικό κατασκεύασμα του 20ού αιώνα. Αρκεί να ανατρέξουμε λίγο στην Ιστορία για να δούμε ότι τα παιδιά δεν σήμαιναν για ένα άτομο αυτό που σημαίνουν σήμερα. Ζούμε σε μια καταναλωτική κοινωνία η οποία γνωρίζει ότι η κινητήρια δύναμη της οικονομίας είναι η οικογένεια. Με αυτό θέλω να πω ότι όλες οι γυναίκες μπορεί να θέλουν τη μια μέρα να γίνουν μητέρες, ενώ την άλλη όχι. Δεν γεννιόμαστε με το μητρικό ένστικτο αφομοιωμένο, όπως συμβαίνει με τα συναισθήματα. Πρόκειται για μια πλάνη που εξασφαλίζει την υποταγή των γυναικών. Αυτό που πραγματικά με ενδιαφέρει είναι να αναρωτηθώ ποιος επωφελείται από αυτή την ιδέα και βλέπω ότι πρόκειται για μια χούφτα πλούσιους άντρες που εξουσιάζουν τον κόσμο.
Τα ακραία παραδείγματα μητροτήτων που παρουσιάζετε στα «Άδεια Σπίτια», γιατί πιστεύετε ότι έχουν σημασία να ακούγονται σήμερα;
Ποτέ δεν φαντάστηκα ότι το μυθιστόρημά μου θα ήταν ένα βιβλίο που θα ακουστεί. Η μυθιστορία έχει για εμένα άλλη έννοια: να γεννάει ιδέες σε ένα καθορισμένο ιδίωμα, οι οποίες, στην καλύτερη των περιπτώσεων, ανοίγουν παράθυρα για συζητήσεις. Αυτές οι συζητήσεις που έγιναν με αφορμή το βιβλίο, αυτά που ξυπνάει στις αναγνώστριες και τα οποία ξεπερνούν το ίδιο το βιβλίο, πρέπει να ακουστούν.
Στις ρίζες αυτού του πονηρού, τρομακτικού, πολλαπλού γενεαλογικού δέντρου μητροτήτων υπάρχει η πατριαρχία;
Βεβαίως, είναι η αντίθεση πατριαρχίας/μητριαρχίας. Ήδη ξέρουμε τι σημαίνει όλο αυτό.
Ποιο θα είναι το επόμενο βιβλίο σας; Με τι καταπιάνεστε σε αυτό; Ποιο βιβλίο έχετε δίπλα στο κομοδίνο σας;
Το επόμενο βιβλίο μου θα βγει στην Ισπανία το 2022 και ο τίτλος του είναι «Στάχτες στο Στόμα». Σε όλη τη διάρκεια της μυθοπλασίας αναρωτιόμουν διαρκώς τι είδους ζωή αξίζει να ζει κανείς και με ποιο αντίτιμο; Αυτή την περίοδο διαβάζω το «The Wedding Dress» της Fanny Howe.
