Για χρόνια πιστεύαμε πως η σεροτονίνη παίζει πρωταρχικό ρόλο στην εκδήλωση -και επομένως και στην αντιμετώπιση- της κατάθλιψης, αλλά τα πιο πρόσφατα δεδομένα των επιστημόνων αποκαλύπτουν ότι άλλες νευροχημικές ουσίες του οργανισμού όχι μόνο παίζουν σημαντικότερο ρόλο, αλλά μπορούν και να αντιμετωπίσουν τις αιτίες της ψυχικής ασθένειας που ταλαιπωρεί εκατομμύρια ανθρώπους στον κόσμο και, μάλιστα, πολύ πιο άμεσα.
Αυτό είναι ένα μόνο από τα πολλά νέα συμπεράσματα που παρουσιάζει ο ψυχίατρος και νευροενδοκρινολόγος Philip Gold στο βιβλίο του Breaking Through Depression: A Guide to the Next Generation of Promising Research and Revolutionary New Treatments (Ένας οδηγός για την επόμενη, ελπιδοφόρα γενιά έρευνας και τις επαναστατικές νέες θεραπείες κατά της κατάθλιψης, εκδ. Twelve), που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Μολονότι βρίσκεται στην πρώτη γραμμή για τη θεραπεία της κατάθλιψης εδώ και σχεδόν πέντε δεκαετίες, ο Gold δεν έχει σταματήσει όλο αυτό τον καιρό να αναζητά οριστική λύση κατά του «καρκίνου του εαυτού», όπως αποκαλεί την ασθένεια. Έπειτα από το πτυχίο του στην Ψυχιατρική, πέρασε στο πεδίο της Νευροενδοκρινολογίας, πιστεύοντας πως το μυστικό για την οριστική κατανόηση της κατάθλιψης βρίσκεται στη βιοχημεία του εγκεφάλου, ενώ όλα αυτά τα χρόνια είναι από τους ανώτερους ιεραρχικά ερευνητές του Αμερικανικού Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας και έχει βραβευτεί για την ερευνητική του συμβολή από την Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση.
100% ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑ;
Μέχρι στιγμής, λέει ο Gold, για τη διάγνωση της κατάθλιψης οι ειδικοί παγκοσμίως βασίζονται στα κριτήρια που περιγράφονται στο περίφημο DSM, το εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Ένωσης για τη διάγνωση των ψυχικών ασθενειών: για να διαγνωστεί κάποιος ότι πάσχει από κατάθλιψη, πρέπει να πληροί τουλάχιστον πέντε από αυτά τα κριτήρια και, μάλιστα, για διάστημα μεγαλύτερο των δύο εβδομάδων. «Κανένα όμως από τα κριτήρια διάγνωσης δεν περιλαμβάνει ακόμη τις βιοχημικές ή γενετικές ενδείξεις που οι έρευνες πλέον συνδέουν με βεβαιότητα με την κατάθλιψη. Προς το παρόν πρέπει να αρκεστούμε στα συμπεριφορικά στοιχεία», επισημαίνει, δηλώνοντας ταυτόχρονα αισιόδοξος ότι αυτό σύντομα θα αλλάξει. Ποιες είναι οι βιοχημικές ενδείξεις της κατάθλιψης; Σύμφωνα με τις πολύχρονες έρευνές του και τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα, αποκαλύπτει ο Gold, η ασθένεια έχει άρρηκτη σχέση με το άγχος, αφού οφείλεται σε μια δυσλειτουργία του νευρικού συστήματος απέναντι στο στρες, η οποία αποτυπώνεται ξεκάθαρα στον εγκέφαλο.
Όταν ο οργανισμός βρίσκεται σε κατάσταση στρες, εξηγεί ο ειδικός, επηρεάζονται τρεις περιοχές του εγκεφάλου που παίζουν πρωτεύοντα ρόλο στην εμφάνιση και την εκδήλωση της κατάθλιψης και καθεμία αλληλεπιδρά με τις άλλες δύο. Ο προμετωπιαίος φλοιός (που εντοπίζεται πίσω από το μέτωπό μας), το σύστημα συναγερμού (που ελέγχει ολόκληρο το νευρικό σύστημα του οργανισμού) και το μεταιχμιακό σύστημα. Το τελευταίο βρίσκεται στο εσωτερικό τμήμα του εγκεφάλου και περιλαμβάνει την αμυγδαλή, τον ιππόκαμπο -που τον ονομάζει και «κέντρο συναισθηματικής μνήμης»- και τον επικλινή πυρήνα, ο οποίος αποτελεί το κέντρο του εγκεφάλου όπου εδρεύουν η απόλαυση και η επιβράβευση. Οι στρεσογόνες εμπειρίες αποθηκεύονται στο κέντρο συναισθηματικής μνήμης, αποτυπώνονται σε αυτό και αλλάζουν τη δομή και τη λειτουργία του. Όσον αφορά τον προμετωπιαίο φλοιό, την υπογονάτια περιοχή του, ο συγγραφέας
την αποκαλεί και «κέντρο ελέγχου» μιας και παίζει τεράστιο ρόλο στην απόκριση στο στρες και στην κατάθλιψη. Συγκρατεί τόσο την αμυγδαλή όσο και το σύστημα συναγερμού από το να υπερλειτουργούν και επομένως ρυθμίζει τα επίπεδα άγχους, αυτοεκτίμησης αλλά και ευχαρίστησης.
Ουσιαστικά, εξηγεί ο Gold, «έχουμε βεβαιωθεί πλέον ότι η κατάθλιψη είναι μια νευροεκφυλιστική νόσος η οποία σχετίζεται με την απώλεια ιστού στα καίρια σημεία του εγκεφάλου που διαχειρίζονται την απόκριση του οργανισμού στο στρες, σε όσα δηλαδή απειλούν την ασφάλειά μας. Αυτά τα σημεία του εγκεφάλου είναι τα ίδια που (σ.σ. όταν το νευρικό σύστημα λειτουργεί σωστά) μας βοηθούν να ρυθμίσουμε το άγχος μας, που επηρεάζουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοαξιολόγησή μας, όπως και την ικανότητά μας να νιώθουμε ευχαρίστηση. Η κατάθλιψη είναι μια δυσλειτουργική απόκριση στο στρες. Όταν το σύστημα συναγερμού του εγκεφάλου δυσλειτουργεί, εμφανίζεται κατάθλιψη και ο εγκέφαλος ουσιαστικά ατροφεί μέσα από τα συνεχή και στρεσογόνα σήματα κινδύνου που εκπέμπει ένα άτομο με κατάθλιψη».
ΦΩΤΙΑ ΣΤΟ ΔΑΣΟΣ
Ας πάρουμε για παράδειγμα, προτείνει ο συγγραφέας για να το εξηγήσει καλύτερα, μια ομάδα πεζοπόρων που περπατούν στο βουνό το σούρουπο, όταν αντιλαμβάνονται ότι έχει πιάσει φωτιά στο δάσος. Όλες οι εγκεφαλικές λειτουργίες που δεν σχετίζονται με το να βρουν τρόπο να γυρίσουν στο σπίτι ασφαλείς μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα, παγώνουν: η σύνθετη σκέψη και η απόκριση σε περισπασμούς μειώνονται, ώστε εκείνοι να παραμείνουν προσηλωμένοι, και, φυσικά, από κανενός το μυαλό δεν περνά οτιδήποτε σχετίζεται με την απόλαυση. Μπροστά στην απειλή για τη ζωή τους δεν θα σταματήσουν για φαγητό, για να κοιμηθούν ή για να βγάλουν φωτογραφίες και να απαθανατίσουν τη θέα από ψηλά. Αν μπορούσαμε να μελετήσουμε τον εγκέφαλό τους, θα βλέπαμε ότι μπροστά στον κίνδυνο που αντιμετωπίζουν, στο κέντρο ελέγχου μειώνεται η δραστηριότητα και, επομένως, η αμυγδαλή παρουσιάζει έντονη κινητικότητα, κάνοντάς τους να αισθάνονται φόβο και ανησυχία, συναισθήματα τα οποία είναι απαραίτητα για την επιβίωσή τους. Ταυτόχρονα, το κέντρο συναισθηματικής μνήμης ενεργοποιείται ώστε προηγούμενες εμπειρίες μπροστά σε κίνδυνο για τη ζωή τους να μπορέσουν να τους βοηθήσουν και αυτή τη φορά. Αργότερα, όταν βρίσκονται στην ασφάλεια του σπιτιού τους, έχοντας ξεπεράσει το σοκ, ολόκληρο το νευρικό σύστημα επανέρχεται στη φυσιολογική του λειτουργία, έχοντας επιτελέσει το έργο του, δηλαδή να αποφύγουν τον κίνδυνο.
Αυτό ισχύει για όλους τους πεζοπόρους εκτός από την Τζένιφερ. Γιατί στη δική της περίπτωση, ακόμη και αν η φωτιά στο δάσος δεν την απειλεί πλέον, εκείνη συνεχίζει να βιώνει την ίδια ανησυχία και φόβο, αδυνατεί να εκτιμήσει τις καθημερινές απολαύσεις (μια κατάσταση εξαιρετικά συχνή στις περιπτώσεις κατάθλιψης, που ονομάζεται ανηδονία), οι περισπασμοί την αποδιοργανώνουν εντελώς και το κέντρο συναισθηματικής μνήμης την κρατά παγιδευμένη σε δυσάρεστα γεγονότα και συναισθήματα, έχοντας σβήσει τα ευχάριστα και θετικά. Η Τζένιφερ έχει κατάθλιψη και το νευρικό της σύστημα δυσλειτουργεί. Η αμυγδαλή του εγκεφάλου της είναι διογκωμένη και υπερδραστήρια, ο ιστός στο κέντρο συναισθηματικής μνήμης έχει μειωθεί, η ορμόνη του στρες κορτικοεκλυτίνη (CRH) βρίσκεται στα ύψη, ενώ τα επίπεδα του εγκεφαλικού νευροτροφικού παράγοντα (της πρωτεΐνης BDNF) είναι εξαιρετικά χαμηλά. Το ίδιο της το νευρικό σύστημα που την έσωσε από την απειλή της φωτιάς στο δάσος έχει απορρυθμιστεί και έχει στραφεί εναντίον της, κάνοντας την καθημερινότητά της πολύ δύσκολη. Τι διαφοροποιεί την περίπτωση της Τζένιφερ από των υπόλοιπων πεζοπόρων; Το οικογενειακό της ιστορικό, αφού η μητέρα της και ο παππούς της είχαν επίσης κατάθλιψη.
ΓΟΝΙΔΙΑ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Διότι η κατάθλιψη, γράφει ο Gold, έχει να κάνει τόσο με τα γονίδια όσο και με το περιβάλλον. Το πόσο πιθανό είναι κάποιος να εμφανίσει κατάθλιψη εξαρτάται από δύο παραμέτρους, υποστηρίζει ο ίδιος. «Η κατάθλιψη μοιάζει πολύ με τη στεφανιαία αρτηριακή νόσο, αφού και στις δύο περιπτώσεις τόσο η γενετική προδιάθεση όσο και το περιβάλλον συνεργούν για την εμφάνισή της. Όπως στη στεφανιαία νόσο οι περιβαλλοντικοί παράγοντες περιλαμβάνουν το κάπνισμα, την παχυσαρκία, την κακή διατροφή και την έλλειψη άσκησης, έτσι και στην κατάθλιψη, κάποια απώλεια ή τραύμα σε μικρή ηλικία, ο μη ασφαλής δεσμός με τους φροντιστές και επαναλαμβανόμενα στρεσογόνα περιστατικά πάλι σε νεαρή ηλικία αυξάνουν την πιθανότητα κάποιος να παρουσιάσει κατάθλιψη». Εδώ είναι που ο συγγραφέας βρίσκει τον πρώτο λόγο για να είναι αισιόδοξος σχετικά με τη θεραπεία της κατάθλιψης, αφού αλλάζοντας τις συνθήκες περιβάλλοντος
μπορούμε τόσο να αποτρέψουμε την εμφάνισή της όσο και να την αντιμετωπίσουμε. «Οι στρεσογόνες καταστάσεις αποτυπώνονται στον εγκέφαλό μας και αλλάζουν τη δομή και τη λειτουργία του νευρικού μας συστήματος. Αυτές οι καταστάσεις και τα γεγονότα κωδικοποιούνται στη συναισθηματική μας μνήμη και συχνά επανέρχονται κατά τις περιόδους κρίσης ή κινδύνου», γράφει ο ειδικός. Μολονότι οι επιστήμονες έχουν ήδη ξεκινήσει να αναζητούν φαρμακευτικά σκευάσματα που θα μπορούσαν να μας δώσουν πρόσβαση σε αυτές τις μνήμες και να μειώσουν την έντασή τους, «προς το παρόν, η ψυχοθεραπεία είναι η καλύτερη στρατηγική μας για να μετριάσουμε το αποτύπωμα των αρνητικών συναισθηματικών μνημών και να απαλύνουμε την επίδρασή τους στη διάθεση και τη συμπεριφορά μας. Είναι επιτακτική για τη θεραπεία της κατάθλιψης και θα συνεχίσει να είναι», καταλήγει ο ίδιος.
Άλλωστε, όταν χάνουμε την επαφή με τον εαυτό μας, αυτό συνιστά «έναν από τους μεγαλύτερους παράγοντες στρες», σύμφωνα με τον Gold, και η ψυχοθεραπεία είναι σίγουρα ένας από τους ομορφότερους τρόπους να ξανασυστηθούμε με εμάς και με τη συνθήκη της ζωής. «Όταν είμαστε αληθινοί με τον εαυτό μας και τα συναισθήματά μας», γράφει,«καταλαβαίνουμε ότι αυτά μας βοηθούν να διαμορφώσουμε την ταυτότητά μας, να αποδεχτούμε τον αναπόφευκτο πόνο που ενέχει η ζωή και να αντιληφθούμε τη θεραπευτική δύναμη που έχουν τα δύσκολα συναισθήματα».
ΦΆΚΕΛΟΣ ΨΥΧΕΔΕΛΙΚΑ
Δεν είναι λίγες οι πλευρές από όπου ακούγεται τα τελευταία χρόνια η χρήση των ψυχεδελικών ουσιών για τις ψυχικές ασθένειες. Στη σειρά Nine Perfect Strangers, η Nicole Kidman σερβίρει καθημερινά στους φιλοξενούμενούς της στο «θεραπευτικό wellness resort» της σμούθι «ενισχυμένα» με ψυχοτρόπες ουσίες, αντανακλώντας την τάση που έχει αρχίσει και αναδύεται στους επιστημονικούς κύκλους. Ο δρ Bessel Van Der Kolk, διάσημος ψυχίατρος και συγγραφέας
του βιβλίου Το Σώμα δεν Ξεχνά (εκδ. Κλειδάριθμος), έχει εξηγήσει πόσο και πώς βοηθήθηκαν άνθρωποι που έπασχαν από μετατραυματικό στρες, όταν κατά τις
συνεδρίες ψυχοθεραπείας, και πάντα υπό την εποπτεία των ειδικών, έλαβαν τη φαρμακευτική ουσία MDMA, που κυκλοφορεί παράνομα ως το ναρκωτικό Molly: «Ήταν ξεκάθαρο ότι το MDMA τούς βοήθησε να προσεγγίσουν σκοτεινά σημεία του ψυχισμού τους τα οποία μέχρι τότε δεν τολμούσαν να αγγίξουν». Ο βραβευμένος γιατρός και συγγραφέας πολλών best-sellers δρ Gabor Maté έχει επικριθεί από πολλούς για τα ταξίδια του στον Αμαζόνιο όπου εποπτεύει ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες υπό τη χρήση ayahuasca, ενός φυτού με ίδια δράση, και επειδή έχει αποκαλέσει τα ψυχεδελικά «την πέμπτη επανάσταση στην Ψυχολογία».
Ο Philip Gold, στο βιβλίο του για τη συνεισφορά αυτών των ουσιών στη θεραπεία της κατάθλιψης, υπογραμμίζει ότι οι άνθρωποι που πάσχουν από τη νόσο, βρίσκονται σε απόλυτη αποξένωση από τους άλλους, τα συναισθήματά τους και τον ίδιο τους τον εαυτό (γι’ αυτό και ο ίδιος την αποκαλεί και «καρκίνο του εαυτού»). Πολλές φορές, ακόμη και το να τους προσεγγίσει ένας ψυχοθεραπευτής αποδεικνύεται πρόκληση. «Το MDMA μπορεί να βοηθήσει στην ψυχοθεραπεία, πρώτον διευκολύνοντας την ανάπτυξη εμπιστοσύνης μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου. Δεύτερον, βοηθά τα άτομα να γίνουν πιο ανοιχτά στη σύνδεση με τους άλλους και, τρίτον, προωθεί την αυτοσυμπόνια. Όλοι αυτοί οι παράγοντες μπορούν να επιτρέψουν στον ασθενή να διαχειριστεί ένα δύσκολο παρελθόν, το οποίο διαφορετικά δεν θα άντεχε», καταλήγει ο ειδικός.
ΥΠοΘΕΣΗ ΚΕΤΑΜΙΝΗ
Η πρόσφατη ανακάλυψη στα εργαστήρια των επιστημόνων ότι η κεταμίνη δρα ως αντικαταθλιπτικό μέσα σε λίγα λεπτά είναι ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στην έρευνα κατά της κατάθλιψης τα τελευταία πενήντα χρόνια, γράφει ο Gold. Η ουσία την οποία γνωρίσαμε όλοι με τον πρόσφατο θάνατο του Matthew Perry χρησιμοποιούνταν για δεκαετίες ως αναισθητικό και ναρκωτικό γνωστό με το όνομα Special K, ενώ ένα αντικαταθλιπτικό με βάση την κεταμίνη έλαβε έγκριση από τον αμερικανικό FDA το 2019. Η δράση της στη θεραπεία της κατάθλιψης είναι πολύ ελπιδοφόρα γιατί επέρχεται άμεσα, διαρκεί για μεγάλο διάστημα και καλύπτει ακόμη και ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται στα παραδοσιακά αντικαταθλιπτικά. Όπως εξηγεί ο συγγραφέας, η κεταμίνη επηρεάζει την παραγωγή γλουταμινικού, μιας χημικής ουσίας που παράγεται στο κέντρο ελέγχου του εγκεφάλου και στο κέντρο συναισθηματικής μνήμης και που «σε αντίθεση με ενώσεις όπως η σεροτονίνη, η ντοπαμίνη και η νορεπινεφρίνη που παρουσιάζουν συγκέντρωση 3% στα κύτταρα του εγκεφάλου, εμφανίζει συγκέντρωση 50%. Πρόκειται για τον νευροδιαβιβαστή με την κυριότερη τονωτική δράση στα εγκεφαλικά νευρικά κύτταρα. Επομένως, σε κανέναν μας δεν προκάλεσε έκπληξη», συνεχίζει ο ειδικός, «το ότι η κεταμίνη, δρώντας μέσω του γλουταμινικού, ξεπερνά τα τωρινά αντικαταθλιπτικά, με πολύ ταχύτερη δράση, μεγαλύτερη υποχώρηση των συμπτωμάτων και μικρότερα ποσοστά επανεμφάνισης κατάθλιψης στο μέλλον». Τέλος, ο Gold επισημαίνει ότι, όπως και με τα αντικαταθλιπτικά SSRI, όταν οι ερευνητές απενεργοποίησαν τα γονίδια και τους υποδοχείς του BDNF, η κεταμίνη επίσης έχασε τη δράση της, γεγονός που επιβεβαιώνει το συμπέρασμά τους για τον κύριο ρόλο που παίζει στη θεραπεία της κατάθλιψης ο BDNF. Παρ’ όλα αυτά, τονίζει, χρειάζονται περαιτέρω ρυθμίσεις από επίσημους φορείς ώστε να αποφεύγεται η υπερδοσολογία, όπως φαίνεται ότι συνέβη και στην περίπτωση του Matthew Perry. Επιπλέον, χρειάζεται και περαιτέρω έρευνα για να εξαλειφθούν οι παρενέργειες που εμφανίζονται σε κάποιες περιπτώσεις: «μια μειονότητα ασθενών μπορεί να εμφανίσει μεγάλη σύγχυση, να μη γνωρίζουν ποιοι είναι ή πού βρίσκονται ή να μην μπορούν να αντιληφθούν έναν τραυματισμό. Μολονότι αυτό κρατάει μερικές ώρες, είναι σημαντικό ο ασθενής να βρίσκεται υπό στενή παρακολούθηση για κάποια ώρα μετά τη χορήγηση κεταμίνης», επισημαίνει ο γιατρός.
Η ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΑΝΤΙΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΩΝ
Πέρα όμως από αυτό, ο συγγραφέας δηλώνει αισιόδοξος και για τις πιο πρόσφατες ανακαλύψεις των επιστημόνων στο άλλο σκέλος της εξίσωσης της κατάθλιψης, αυτό των γενετικών παραγόντων που επηρεάζουν το αν κάποιος θα εμφανίσει κατάθλιψη. Εκεί είναι που στοχεύει η νέα γενιά αντικαταθλιπτικών, τα οποία μελετούν οι ειδικοί. «Τα επόμενα χρόνια, θα δούμε έναν καταιγισμό νέων θεραπειών κατά της κατάθλιψης, οι οποίες θα ξεπεράσουν κατά πολύ τα μέχρι τώρα αντικαταθλιπτικά όσον αφορά την ταχύτητα, την αποτελεσματικότητα και τους υποτύπους της κατάθλιψης που θα μπορούν να θεραπεύσουν.
Οι γιατροί θα κληθούν να γνωρίσουν καινούργιους δραστικούς παράγοντες και να μελετήσουν νέους μηχανισμούς δράσης. Ένας από αυτούς τους παράγοντες είναι ο εγκεφαλικός νευροτροφικός (Brain Derived Neurotrophic Factor, BDNF), μια πρωτεΐνη που κωδικοποιείται στον άνθρωπο από το γονίδιο BDNF και, όπως είδαμε παραπάνω, στο παράδειγμα των πεζοπόρων, οι χαμηλές τιμές της, όπως στης Τζένιφερ, σηματοδοτούν την εκδήλωση κατάθλιψης. Ενώ χρησιμοποιείται ήδη σε αντικαταθλιπτικά όπως οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRI), των οποίων η δράση αποδίδεται όπως μαρτυρά
η ονομασία τους στη λειτουργία της σεροτονίνης, οι τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι αυτή η πρωτεΐνη παίζει ακόμη πιο σημαντικό ρόλο από τους ίδιους τους αναστολείς σεροτονίνης στη μάχη με την κατάθλιψη. Ο BDNF, σύμφωνα με τις έρευνες που αναφέρει ο Gold, είναι ένας παράγοντας που θρέφει τους νευρώνες του εγκεφάλου και διορθώνει πολλές από τις βλάβες που παρατηρούνται στην κατάθλιψη: κύριες «πηγές παραγωγής» BDNF είναι το κέντρο συναισθηματικής μνήμης και η αμυγδαλή, ενώ έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την απώλεια ιστού, ενισχύει τις συνάψεις μεταξύ των νευρώνων, βοηθά στη δημιουργία νέων νευρώνων και αποτρέπει τον θάνατο τόσο των ίδιων όσο και των κυττάρων που τους υποστηρίζουν. Με άλλα λόγια, όπως το θέτει ο ίδιος, «αυτές οι νευροτροφίνες τονώνουν τα εγκεφαλικά κύτταρα και τα κρατούν υγιή και ανθεκτικά απέναντι στη φθορά και στον θάνατο. Μάλιστα, όταν στα αντικαταθλιπτικά SSRI απενεργοποιήσαμε το σύστημα του DBNF, τα SSRI έπαψαν να είναι αποτελεσματικά […] Ένα από τα ιερά δισκοπότηρα στην ψυχιατρική έρευνα είναι να δημιουργήσουμε ένα σκεύασμα BDNF που θα λαμβάνεται από το στόμα, γιατί γνωρίζουμε πως ο BDNF διασπάται στο γαστρεντερικό σύστημα και έτσι δεν φτάνει να δράσει στον εγκέφαλο». Το σίγουρο είναι ότι όλα αυτά τα νέα φάρμακα, καταλήγει ο ειδικός, θα αλλάξουν τον τρόπο που βλέπουμε την κατάθλιψη: «Επιτέλους οι άνθρωποι θα καταλάβουν ότι η κατάθλιψη είναι μια βιολογική νόσος, όπως και εκείνες της καρδιάς, και ελπίζουμε έτσι να σβήσει το στίγμα για όλες τις ψυχικές ασθένειες».
ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ: PAULINO GLEESON
STYLING: LUCAS BOCCALAO
