Με τη νευροεπιστήμονα Lisa Genova έχουμε όλοι συστηθεί στο παρελθόν, ακόμη και αν δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει: είναι η συγγραφέας του μυθιστορήματος Still Alice, που μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο με τίτλο Still Alice: Κάθε Στιγμή Μετράει, χαρίζοντας στην Julianne Moore το Όσκαρ Α’ γυναικείου ρόλου το 2014 για την ερμηνεία της ως δρ Άλις Χόουλαντ, μια καθηγήτρια γλωσσολογίας που πάσχει από Αλτσχάιμερ. Το βιβλίο της Genova Θυμήσου: Η Επιστήμη της Μνήμης και η Τέχνη τού να Ξεχνάς, που μεταφράστηκε αυτή τη χρονιά στα ελληνικά (εκδ. Brainfood Εκδοτική), εξερευνά τη πολυπλοκότητα του τρόπου με τον οποίο θυμόμαστε, δημιουργούμε αναμνήσεις, αλλά και με τον οποίο ξεχνάμε. Μετά τις ομιλίες της, όπως αποκαλύπτει, πάντα την πλησιάζουν άνθρωποι που ανησυχούν για τη μνήμη τους. Αγωνιούν γιατί ξεχνούν ονόματα, πού πάρκαραν το αυτoκίνητό τους ή αν έχουν πάρει τη βιταμίνη τους σήμερα και φοβούνται ότι πρόκειται για ένα σημάδι ότι η μνήμη τους εξασθενεί και κινδυνεύει. Η μνήμη, εξηγεί η Genova, είναι τόσο θεμελιώδης για τη λειτουργία και την ταυτότητά μας, ώστε αν αρχίσουμε να ξεχνάμε, να μη θυμόμαστε λέξεις ή πού αφήσαμε το κινητό και τα γυαλιά μας, ο φόβος είναι ο εξής: Μάλλον θα χάσω και τον εαυτό μου. «Και αυτό είναι δικαιολογημένα τρομακτικό», τονίζει. «Όμως, τη στιγμή που θα κατανοήσουμε τη μνήμη και θα εξοικειωθούμε με τον τρόπο λειτουργίας της, τις απίστευτες δυνάμεις και τις φυσικές ευπάθειές της, μπορούμε τόσο να βελτιώσουμε κατά πολύ την ικανότητά μας να θυμόμαστε όσο και να νιώθουμε λιγότερο αποκαρδιωμένοι όταν, αναπόφευκτα, ξεχνάμε», καταλήγει η ίδια. Και αυτό ακριβώς κάνει στο Θυμήσου: ξεκλειδώνει τα μυστικά της μνήμης.
ΤΑ ΜΥΑΛΑ ΠΟΥ ΚΟΥΒΑΛΑΣ
Σε μια διαδρομή που φέρνει στον νου σκηνές από τις ταινίες Τα Μυαλά που Κουβαλάς, η Genova εξηγεί πώς δημιουργούνται οι αναμνήσεις. Πρόκειται για μια διαδικασία που «κυριολεκτικά αλλάζει τον εγκέφαλό μας». Όλα όσα βιώνουμε γίνονται αντιληπτά μέσα από τις πέντε αισθήσεις μας και τα στοιχεία για όσα είδαμε κάθε φορά, τι ακούσαμε, τι μυρίσαμε, τι γευτήκαμε και τι νιώσαμε εισέρχονται στον εγκέφαλο και αποθηκεύονται σε διαφορετικές περιοχές. Στη συνέχεια, «ο ιππόκαμπος συνδέει όλα αυτά τα ξεχωριστά κομμάτια πληροφοριών από τα διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου, πλέκοντάς τα σε μια ανακτήσιμη μονάδα
συσχετιζόμενων δεδομένων, ένα νευρωνικό δίκτυο που, όταν διεγείρεται, βιώνεται ως μνήμη». Αν παρουσιαστεί βλάβη στον ιππόκαμπο ενός ανθρώπου, τότε βλάπτεται και η ικανότητά του να δημιουργεί νέες αναμνήσεις. Αυτή είναι η πρώτη από τις πολλές περιοχές του εγκεφάλου που πλήττει η νόσος του Αλτσχάιμερ, κάνοντας όσους νοσούν να μη θυμούνται τι συνέβη νωρίτερα σήμερα ή τι είπε κάποιος μόλις πριν από λίγα λεπτά. Ακόμη όμως και στις περιπτώσεις που δεν εμπλέκεται το Αλτσχάιμερ, «αν κάτι παρέμβει στην επεξεργασία της εκκολαπτόμενης μνήμης στον ιππόκαμπο, τότε η μνήμη αυτή μπορεί να εκφυλιστεί ή
και πιθανώς να χαθεί», εξηγεί η ειδικός. Αυτό ακριβώς συνέβη στον σωματοφύλακα της πριγκίπισσας Νταϊάνα, που ήταν ο μοναδικός επιζών του τραγικού δυστυχήματος. Εξαιτίας ενός καταστροφικού τραύματος στο κεφάλι που απαιτούσε πολλές χειρουργικές επεμβάσεις, «οι συγκεκριμένες αναμνήσεις από ό,τι συνέβη δεν δημιουργήθηκαν ποτέ». Και ενώ καθετί που βλέπουμε, ακούμε κ.λπ. αποθηκεύεται σε συγκεκριμένο σημείο του εγκεφάλου, η συνολική ανάμνηση δεν εντοπίζεται σε μία περιοχή του μυαλού μας. «Δεν αποθηκεύουμε τις αναμνήσεις μας σε φάκελο αρχείων», όπως τονίζει η συγγραφέας. Όταν ανακαλούμε μια μνήμη, ενεργοποιούμε ξανά ένα προς ένα τα διάφορα σημεία του εγκεφάλου όπου αποθηκεύτηκαν οι επιμέρους πληροφορίες. Μελέτες στις οποίες οι επιστήμονες σκανάρουν σε μαγνητικό τομογράφο τον εγκέφαλο ανθρώπων ενόσω προσπαθούν να ανακαλέσουν μια μνήμη δείχνουν κυριολεκτικά τα άτομα να «ψάχνουν τον εγκέφαλό τους» για τις πληροφορίες που προσπαθούν να θυμηθούν. «Στην αρχή, η εγκεφαλική δραστηριότητα διασκορπίζεται φωτίζοντας τα πάντα. Αλλά μόλις το μοτίβο δραστηριότητας στον εγκέφαλο ταιριάξει με το πρότυπο δραστηριότητας που συνέβη όταν το άτομο πρωτοσυνάντησε τις
πληροφορίες, σταθεροποιείται εκεί», καταλήγει η Genova. Είναι η στιγμή που λέμε: «Το θυμήθηκα!».
ΤΑ 3 ΚΛΕΙΔΙΑ
Ο ιππόκαμπός μας όμως δεν μπορεί να ενοποιήσει καμία αισθητηριακή πληροφορία σε μια μόνιμη μνήμη χωρίς τη νευρική συμβολή της προσοχής. Γι’ αυτό δεν θυμόμαστε παρά σπάνια τι ακούσαμε όταν βουρτσίζαμε τα δόντια μας το πρωί ή την καθημερινή διαδρομή προς τη δουλειά. Για τον ίδιο λόγο, όταν γνωρίζουμε κάποιον, συγκρατούμε το όνομά του για μέχρι 15’’ το πολύ. Έπειτα, μπορεί να θυμόμαστε τι δουλειά μας είπε ότι κάνει ή τι φορούσε, αλλά ξεχνάμε το όνομά του και αυτό δεν οφείλεται στο ότι έχει πρόβλημα η μνήμη μας, αλλά στο ότι δεν καταγράψαμε συνειδητά και με προσοχή αυτή την πληροφορία.
Εκτός από την προσοχή, ο άλλος καθοριστικός παράγοντας για το αν κάτι θα μείνει έντονα στη μνήμη μας είναι το συναίσθημα. Σχεδόν όλοι μας θυμόμαστε τι κάναμε, πού βρισκόμασταν και με ποιον όταν ακούσαμε για την επίθεση στη Νέα Υόρκη στις 11/9 του 2001. Οι «επεισοδιακές αναμνήσεις» μας, όπως λέγονται, εκείνες δηλαδή που ξύπνησαν μέσα μας έντονα συναισθήματα, περιλαμβάνουν το πρώτο μας φιλί (αλλά όχι το δέκατο), τη μέρα που αποφοιτήσαμε από το πανεπιστήμιο, τη μέρα του γάμου μας ή της γέννησης του παιδιού μας κ.ο.κ.
Το τρίτο κλειδί που καθορίζει το πόσο έντονα αποτυπώνονται οι μνήμες μας στον εγκέφαλό μας είναι το νόημα. «Το νόημα έχει σημασία όταν πρόκειται για τη δημιουργία και την ανάκληση κάθε είδους μνήμης», γράφει η Genova και παραθέτει το παρακάτω πείραμα. Αρχάριοι, αλλά και μάστερ και γκραντ μάστερ σκακιστές κοίταξαν για 5’’ μια σκακιέρα στην οποία ήταν τοποθετημένα 26-32 πιόνια σε ρεαλιστικές θέσεις παιχνιδιού. Δεν εξέπληξε κανέναν το ότι όταν έπειτα τους δόθηκε μια άδεια σκακιέρα, οι έμπειροι σκακιστές μπόρεσαν να αντικαταστήσουν σωστά κατά μέσο όρο δεκαέξι πιόνια, ενώ οι αρχάριοι μόνο τρία. Όταν όμως οι ερευνητές έδειξαν σε όλους μια σκακιέρα με 26-32 πιόνια τοποθετημένα τυχαία, οι μάστερ και γκραντ μάστερ σκακιστές θυμήθηκαν, όπως και οι αρχάριοι, τη σωστή θέση για μόνο τρία πιόνια κατά μέσο όρο. «Ήταν το νόημα των κομματιών και οι θέσεις τους που έδωσαν στους δασκάλους υπερδυνάμεις στη μνήμη τους», εξηγεί η συγγραφέας.
ΟΙ ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ
Η μνήμη μας, λοιπόν, έχει υπερδυνάμεις και μία από αυτές που μπορεί να μας βοηθήσει να θυμόμαστε ακόμη και ασύνδετα στοιχεία από μια λίστα είναι η «οπτική και χωρική απεικόνιση». Την τεχνική αυτή η Genova την ονομάζει «παλάτι μνήμης» και δεν είναι άλλη από αυτή που χρησιμοποιεί ο Σέρλοκ Χολμς, ενώ κάποιοι συγγραφείς υποστηρίζουν πως αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι ρήτορες εφάρμοζαν τη μέθοδο αυτή για να θυμούνται τους μακροσκελείς και πολυσύνθετους λόγους τους. «Δεν έχει σημασία αν είσαι παιδί ή ογδόντα ετών, φοβερός μαθητής ή αστροφυσικός, ο εγκέφαλός σου έχει εξελιχθεί ώστε να μπορεί να απεικονίζει και να θυμάται πού βρίσκονται τα πράγματα», επισημαίνει η νευροεπιστήμονας, και συνεχίζει: «Με τη μέθοδο του παλατιού μνήμης, αξιοποιείς τις έμφυτες υπερδυνάμεις της οπτικής και χωρικής απεικόνισης για να συσχετίσεις τα αντικείμενα που θα απομνημονεύσεις με φυσικές τοποθεσίες». Ας φανταστούμε, μας καλεί η ίδια, ότι θέλουμε να θυμηθούμε να ψωνίσουμε από το σούπερ μάρκετ αβγά, μπανάνες, αβοκάντο, κουλούρια, οδοντόκρεμα και χαρτοπετσέτες, αλλά δεν έχουμε μαζί μας ούτε το κινητό μας ούτε χαρτί και στιλό για να σημειώσουμε τη λίστα. Τοποθετώντας νοερά κάθε αντικείμενο σε ένα κομβικό σημείο ενός χώρου που γνωρίζουμε καλά (αβγά στην εξώπορτα του σπιτιού, μπανάνες στο χολ, αβοκάντο όπου αφήνουμε τα κλειδιά, κουλούρια στο τραπέζι της κουζίνας, οδοντόκρεμα στον νιπτήρα που πλένουμε τα χέρια μας και χαρτοπετσέτες στον καναπέ), περιδιαβαίνοντας έπειτα αυτόν τον χώρο με τον νου μας, θα θυμηθούμε και τα αντικείμενα.
«ΝΑ ΜΗΝ ΞΕΧΑΣΩ ΝΑ ΘΥΜΗΘΩ»
Αυτού του είδους η «προοπτική μνήμη», που συχνά μας εξοργίζει όταν θεωρούμε ότι μας προδίδει, λέει η Genova, «υποστηρίζεται τόσο ελάχιστα από το νευρωνικό μας κύκλωμα και είναι τόσο βουτηγμένη στην αποτυχία, που μπορεί σχεδόν να θεωρηθεί ως ένα είδος λήθης παρά ως ένα είδος μνήμης». Αν ξεχάσουμε ένα ραντεβού που είχαμε προγραμματίσει από την προηγούμενη εβδομάδα, γιατί δεν βάλαμε υπενθύμιση στο κινητό μας, είναι απόλυτα φυσιολογικό και λογικό. Αν πήραμε τηλέφωνο μια φίλη, δεν τη βρήκαμε και ξεχάσαμε τελείως να την ξαναπάρουμε, δεν πειράζει. Απλώς ο εγκέφαλός μας δεν είναι φτιαγμένος για να θυμάται τις προοπτικές μνήμες.
Το Σάββατο 16 Οκτωβρίου 1999, ο πιο διάσημος τσελίστας του κόσμου, ο Yo-Yo Ma, μπήκε σε ένα ταξί στη Νέα Υόρκη, έκανε μια διαδρομή 20’ ως το ξενοδοχείο του, πλήρωσε την κούρσα και βγήκε έξω. Λίγες στιγμές μετά και αφού το ταξί είχε φύγει, θυμήθηκε τι είχε ξεχάσει: το 266 χρόνων βιολοντσέλο του, αξίας 2,5 εκατομμυρίων δολαρίων, στο πορτμπαγκάζ.
Οι άνθρωποι τείνουμε να εκλαμβάνουμε αυτά τα περιστατικά ως σημάδια απροσεξίας, αναξιοπιστίας, ανευθυνότητας ή ακόμη και πιθανά συμπτώματα Αλτσχάιμερ. Και εδώ έρχεται η Genova να μας καθησυχάσει: οι προοπτικές μνήμες δεν μπορούν να υποστηριχθούν από τον εγκέφαλό μας. Μπορούμε όμως να βοηθήσουμε να διατηρηθούν, δημιουργώντας λίστες υποχρεώσεων, βάζοντας υπενθυμίσεις και τοποθετώντας στο οπτικό μας πεδίο αντικείμενα σχετικά με αυτό που θέλουμε να θυμηθούμε. Αν, δηλαδή, έχουμε πάρει ένα μπουκάλι κρασί για το δείπνο στο οποίο είμαστε καλεσμένοι, θα το θυμηθούμε πιο εύκολα αν το αφήσουμε δίπλα στα κλειδιά ή στην εξώπορτα.
ΠΩΣ ΤΗ ΛΕΝΕ ΕΚΕΙΝΗ ΤΗΝ ΗΘΟΠΟΙΟ…
«Μα, πώς είναι δυνατόν να μην μπορώ να θυμηθώ το όνομα της πρωταγωνίστριας του Don’t Worry, Darling; Αφού την έχω ξαναδεί στο τελευταίο Dune, στο Oppenheimer, είχε πάρει το Όσκαρ Β’ γυναικείου ρόλου για τις Μικρές Κυρίες»… Τέτοια μπλοκαρίσματα, κατά τα οποία αδυνατούμε να ανακαλέσουμε ονόματα (όπως της Florence Pugh) ή λέξεις, συχνά μας ανησυχούν και ειδικά ότι με το πέρασμα του χρόνου προκύπτουν πιο συχνά.
«Ο μέσος εικοσιπεντάχρονος βιώνει πολλά τέτοια περιστατικά “εδώ το ‘χω” την εβδομάδα, αλλά οι νέοι δεν αγχώνονται, εν μέρει επειδή η απώλεια μνήμης, το Αλτσχάιμερ, το γήρας και η θνητότητα δεν είναι που-θενά στα ραντάρ τους», επισημαίνει η συγγραφέας. Η συχνότητα αυτών των περιστατικών αυξάνεται κανονικά με την ηλικία, «πιθανότατα λόγω της μείωσης της ταχύτητας επεξεργασίας. Αλλά τις παρατηρούμε περισσότερο όταν μεγαλώνουμε, επειδή η γήρανση και το Αλτσχάιμερ είναι πιο άμεσες πραγματικότητες και πιθανότητες».
Και σε αυτές τις περιπτώσεις, οι περισσότεροι από εμάς διστάζουμε να τσεκάρουμε το Google για να βρούμε την πληροφορία που μας διαφεύγει, φοβούμενοι ότι έτσι αφήνουμε τον εγκέφαλό μας να τεμπελιάσει. Οι περισσότεροι, λέει η ειδικός, «πιστεύουν ότι η Google είναι ένα σκονάκι υψηλής τεχνολογίας που πρόκειται να καταστρέψει τη μνήμη μας. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Η αναζήτηση τέτοιων πληροφοριών δεν αποδυναμώνει τη μνήμη μας. […] Ούτε είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσουμε λιγότερα περιστατικά του “εδώ το ‘χω”, να επιλύσουμε αντίστοιχα μελλοντικά, να θυμόμαστε πού αφήσαμε τα κλειδιά μας ή να αποτρέψουμε τη νόσο του Αλτσχάιμερ αν ανακτήσουμε το όνομα του ηθοποιού που ψάχνουμε χωρίς τη βοήθεια της Google».
DOs & DON’Ts
Εκτός από τα tips που μοιράζεται μαζί μας στις σελίδες του βιβλίου της για να ενισχύσουμε τη μνήμη μας, αλλά και να απενοχοποιήσουμε τα φυσικά της ολισθήματα, η Genova στέκεται και στους παράγοντες που την προστατεύουν ή αντίστοιχα τη βλάπτουν. Όπως και να έχει, τονίζει η συγγραφέας, η μνήμη μας είναι σαν το δέρμα μας. Δεν είναι δυνατό να περιμένουμε ότι αν απολαμβάνουμε τον καυτό ήλιο χωρίς αντιηλιακό κάθε μέρα το δέρμα μας δεν θα έχει γρηγορότερη φθορά από ό,τι αν φοράμε καπέλο και αντιηλιακό. «Αλλά τελικά, ό,τι και να κάνεις, αν ζήσεις αρκετά, το δέρμα σου, όπως και η μνήμη σου, θα γεράσει».
Όμως, παρέχοντας στον οργανισμό μας 7-8 ώρες ύπνου καθημερινά, πράγματι τον προστατεύουμε από το Αλτσχάιμερ. Διότι κατά τη διάρκεια του βαθιού ύπνου, τα νευρογλοιακά κύτταρα του εγκεφάλου καθαρίζουν τις συνάψεις από τη συσσώρευση αμυλοειδών πλακών, στις οποίες οι επιστήμονες αποδίδουν την εμφάνιση της νόσου. Αντίθετα, το χρόνιο στρες, φυσικά, βλάπτει και τη μνήμη. Επιπλέον, «αρκετές μελέτες έχουν πλέον δείξει ξεκάθαρα ότι οι άνθρωποι που καταναλώνουν τροφές από τη Μεσογειακή Δίαιτα ή την MIND (έναν συνδυασμό Μεσογειακής και DASH) μειώνουν τον κίνδυνο για Αλτσχάιμερ από το 1/3 στο μισό», προσθέτει η ειδικός. Ενώ όμως ευεργετικά έχουν αποδειχθεί τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, το ελαιόλαδο, τα μούρα, οι ξηροί καρποί, τα δημητριακά ολικής άλεσης, τα φασόλια και τα ψάρια με ω-3, δεν υπάρχουν αντίστοιχα αδιάσειστα στοιχεία για το κόκκινο κρασί. Άλλος ένας μύθος που επίσης καταρρίπτεται από τους νευροεπιστήμονες είναι ότι τα σταυρόλεξα ακονίζουν τη μνήμη. Από την άλλη, ένας δραστήριος εγκέφαλος, εξασκημένος στο να μαθαίνει νέα πράγματα, «έχει αφθονία και πλεονασμό νευρικών συνδέσεων», που προστατεύουν συνολικά τη μνήμη μας.
ΜΕΡΙΚΑ ΑΚΟΜΑ TIPS
Η μνήμη για τις γνώσεις που έχουμε κατακτήσει, τα γεγονότα που γνωρίζουμε για τη ζωή μας και τον κόσμο συνθέτουν τη «σημασιολογική μνήμη» μας, η οποία μοιάζει με τη Wikipedia του εγκεφάλου μας. Και η Genova μάς δίνει μερικά tips για να ανακαλούμε πιο εύκολα όσα θέλουμε να θυμόμαστε. Ας υποθέσουμε, για παράδειγμα, πως δίνουμε μάθημα για το μεταπτυχιακό και έχουμε να απομνημονεύσουμε έναν συγκεκριμένο όγκο πληροφοριών. Μπορούμε να ξενυχτίσουμε το προηγούμενο βράδυ για να κάνουμε επανάληψη την ύλη, αλλά δεν θα είναι και η πιο έξυπνη κίνηση. Διότι αν μοιράσουμε ισόποσα την επανάληψη της ύλης σε μία εβδομάδα, εκμεταλλευόμαστε το «εφέ διαστήματος», όπως ονομάζεται, το οποίο «δίνει στον ιππόκαμπο περισσότερο χρόνο για να εδραιώσει πλήρως όσα έχουμε μάθει». Στο ίδιο πλαίσιο, τι είναι προτιμότερο, σύμφωνα με τις μελέτες των ειδικών; Την ημέρα της εξέτασης να είμα-στε ξεκούραστοι και να ακούμε Mozart ή ξενυχτισμένοι και να ακούμε Teddy Swims; Παραδόξως το δεύτερο, επισημαίνει η συγγραφέας – αν και εφόσον όσο μελετούσαμε, πράγματι ακούγαμε Teddy Swims και ήμασταν ξενυχτισμένοι γιατί το προηγούμενο βράδυ είχαμε επιδοθεί σε binge watching. Αυτό το παράδοξο παύει να προκαλεί έκπληξη αν θυμηθούμε ότι κάθε μνήμη αποτελεί τη σύνθεση όλων εκείνων των στοιχείων που αποθηκεύτηκαν στον εγκέφαλό μας μέσω των πέντε αισθήσεών μας και, επομένως, η αναπαραγωγή των αρχικών συνθηκών κατά την παραγωγή μιας ανάμνησης βοηθάει και στην ανάκλησή της αργότερα. Ο ίδιος μηχανισμός, άλλωστε, είναι εκείνος που μας κάνει όταν τσακωνόμαστε με τον σύντροφό μας να μας έρχονται στο μυαλό όλες οι προηγούμενες φορές που μας έχει εκνευρίσει…
Η ΜΝΗΜΗ ΜΑΣ ΜΑΣ ΑΠΑΤΑ
Την επόμενη φορά που θα τσακωθούμε με τον σύντροφό μας για κάτι που συνέβη και καθένας μας το θυμάται τελείως διαφορετικά, η Αμερικανίδα ειδικός μάς συμβουλεύει να μην είμαστε και τόσο σίγουρες ότι η δική μας εκδοχή είναι αλάνθαστη. Αυτές οι «επεισοδιακές μνήμες», όπως ονομάζονται, είναι «ευάλωτες σε ανακρίβειες και αλλοιώσεις, ακόμα και αφού αποθηκευτούν», επισημαίνει. «Θυμήσου», μας προτρέπει, «ότι όταν ανακτούμε μια ανάμνηση από κάτι που συνέβη, ανασυνθέτουμε την ιστορία, δεν την παίζουμε σαν ταινία σε βιντεοκασέτα. Όταν θυμόμαστε τι συνέβη, συνήθως ανακτούμε μόνο μερικές από τις λεπτομέρειες που αποθηκεύσαμε. Παραλείπουμε ορισμένα κομμάτια, ερμηνεύουμε εκ νέου μέρη και παραμορφώνουμε άλλα με βάση νέες πληροφορίες, πλαίσιο και οπτική που είναι διαθέσιμα τώρα σε σχέση με τότε. Πολλές φορές εφευρίσκουμε νέες πληροφορίες, συχνά ανακριβείς, για να καλύψουμε κενά στις αναμνήσεις μας. Αναθεωρώντας τις επεισοδιακές αναμνήσεις, συχνά τις αναδιαμορφώνουμε, τις επανενοποιούμε και αποθηκεύουμε εκ νέου αυτή την αλλαγμένη, 2.0 έκδοση της μνήμης και όχι την αρχική. Η επανενοποίηση μιας επεισοδιακής μνήμης είναι σαν να πατάς “αποθήκευση” στο Word. Τυχόν αλλαγές που έχουμε κάνει αποθηκεύονται στα νευρωνικά κυκλώματα αυτής της μνήμης και η προηγούμενη έκδοση της μνήμης που μόλις ανακτήσαμε έχει φύγει».
Photo Credits:
ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ: ALEJANDO ESTÉVEZ
STYLING: NATALIA SANCHEZ
ΜΟΝΤΕΛΟ: ELIZABETH WOOD @ QUETA ROJAS
ΠΑΡΑΓΩΓΗ: FERNANDA PACHECO FOR ELLE MÉXICO,
ΜΑΚΙΓΙΑΖ: STEPHANIE SZNICER,
ΜΑΛΛΙΑ: JULIETTTE HERRERΙAS
ΜΑΝΙΚΙΟΥΡ: ZAI VEGA
ΒΟΗΘΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΥ: JOSEPH VIAMONTES
ΒΟΗΘΟΣ STYLING: PAULINA ALVERDE
