της Αλεξίας Σβώλου
Με την υπογονιμότητα να αφορά ήδη ένα στα έξι ζευγάρια στην πατρίδα μας και εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους αναπαραγωγικής ηλικίας να δυσκολεύονται να αποκτήσουν παιδί, οι εξελίξεις στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή «τρέχουν» με υπερηχητική ταχύτητα, ώστε να κάνουν πραγματικότητα το όνειρο της τεκνοποίησης ακόμη και σε μεγαλύτερες ηλικίες, καθώς πολλοί κοινωνικοί, οικονομικοί και επαγγελματικοί παράγοντες δρουν ανασταλτικά στη δημιουργία οικογένειας. Ήδη από τα στοιχεία που παρουσίασε η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής στον αντίστοιχο ευρωπαϊκό φορέα, περισσότερες από 3.000 γεννήσεις ετησίως στην Ελλάδα αφορούν «μωρά της εξωσωματικής», με τον αριθμό αυτό να αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω, καθώς η πανδημία της Covid-19 εντείνει τα προβλήματα στην επαγγελματική αποκατάσταση και μεγαλώνει την οικονομική ανασφάλεια των νέων, άρα βάζει πρόσθετα εμπόδια στην απόκτηση παιδιών.
Οι αλλαγές που φέρνουν ελπίδα
Ο αντίκτυπος της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής στην αύξηση του πληθυσμού και στην αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος είναι ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς αποτιμάται ότι το 4% των γεννήσεων αφορά παιδιά που ήρθαν στον κόσμο με μία από τις τεχνικές της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπως εξηγεί ο πρόεδρος της Εθνικής Αρχής, Νικόλαος Βραχνής, αναπληρωτής καθηγητής Μαιευτικής-Γυναικολογίας ΕΚΠΑ και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο St. George του Λονδίνου. Διεθνώς έχουν γεννηθεί περισσότερα από 8 εκατ. παιδιά με εξωσωματική γονιμοποίηση, ενώ στην Ελλάδα, στα 30 χρόνια που εφαρμόζονται οι τεχνικές της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής έχουν γίνει 75.000 κύκλοι εξωσωματικής και έχουν γεννηθεί περισσότερα από 35.000 παιδιά.
Η πατρίδα μας πρωτοστατεί στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και στον ιατρικό τουρισμό της εξωσωματικής, όπως ονομάζεται αυτός ο τομέας ιατρικών υπηρεσιών, έχοντας στα «συν» του επιστημονικού της οπλοστασίου 53 μονάδες ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, 6 τράπεζες κρυοσυντήρησης, άριστο επιστημονικό προσωπικό, φιλική νομοθεσία και υποστηρικτικό θρήσκευμα, το οποίο επιτρέπει τη δωρεά ωαρίων, την παρένθετη μητρότητα και άλλες διαδικασίες που είναι σημαντικές στην εξωσωματική.
Μια από τις πρώτες αλλαγές που εισηγήθηκε η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, με τη νέα σύνθεση του Εποπτικού Συμβουλίου, όταν ανέλαβε πρόεδρος ο κ. Βραχνής, ήταν η παράταση του ηλικιακού ορίου, για να μπορεί να υποβληθεί μια γυναίκα σε υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, από τα 50 έτη στα 52 . Με το που θεσμοθετήθηκε αυτή η αλλαγή, περίπου 200 γυναίκες έστειλαν αίτημα στην ΕΑΙΥΑ για να προχωρήσουν σε εξωσωματική γονιμοποίηση καθώς έως τότε η ηλικία τους τους το απαγόρευε (στην Ελλάδα). Σε άλλες χώρες τα ηλικιακά όρια είναι χαμηλότερα ή υψηλότερα, ενώ υπάρχει και άλλη μία στρατηγική, να αποφασίζει δηλαδή ο γιατρός, αναλόγως του ιστορικού της κάθε ενδιαφερόμενης. Επίσης, στην πατρίδα μας, μια γυναίκα που δεν μπορεί να κυοφορήσει -και δεν έχει και ωάρια- μπορεί να αποκτήσει παιδί με δωρεά ωαρίων και δανεική μήτρα, δηλαδή με παρένθετη μητρότητα, με την παρένθετη που θα κυοφορήσει το έμβρυο να είναι έως και 45 ετών. Εκεί που πρέπει άμεσα να αλλάξει το ισχύον καθεστώς είναι στο πώς μπορεί να αξιοποιήσει τα ωάρια που δίνει για κρυοσυντήρηση (social freezing ή medical freezing) μια γυναίκα, όταν τα δίνει στο πλαίσιο ενός γάμου. Με τον ισχύοντα αναχρονιστικό νόμο, όταν μια γυναίκα δίνει ωάρια ή ωοθηκικό ιστό για κρυοσυντήρηση, είναι παντρεμένη και συνυπογράψει ο σύζυγος, αν μετά χωρίσει κι επιθυμήσει να τα χρησιμοποιήσει με άλλο σύντροφο/σύζυγο, δεν μπορεί, παρότι αποτελούν αποκλειστικά δικό της γενετικό υλικό. Δεν μπορεί να τα χρησιμοποιήσει ακόμη και αν ο πρώην σύζυγος δώσει ενυπόγραφα την άδειά του. Αυτό είναι ένα τεράστιο μειονέκτημα, γιατί η προηγούμενη ωοληψία έχει γίνει σε νεαρότερη ηλικία της γυναίκας, οπότε τα κατεψυγμένα ωάρια είναι καλύτερης ποιότητας.
Επίσης επείγει να δημιουργηθεί τράπεζα δοτών, ενώ κατά καιρούς μεγάλα κέντρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπως η κλινική Γένεσις Αθηνών, έχουν ζητήσει να δημιουργηθεί τράπεζα για τα κατεψυγμένα έμβρυα που έχουν μείνει στα αζήτητα μετά τις εξωσωματικές, τα οποία μπορούν να διατηρηθούν στην κρυοσυντήρηση για 25 χρόνια. Το αζήτητο κρυοσυντηρημένο γενετικό υλικό (ωάρια, σπερματοζωάρια, έμβρυα) δίνεται για καταστροφή βάσει των πρωτοκόλλων που έχει συντάξει η Εθνική Αρχή, εφόσον το έχει ζητήσει το ζευγάρι (οι δότες) ή μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ερευνητικά πρωτόκολλα με την άδειά τους ή αφού παρέλθει η μέγιστη διάρκεια κρυοσυντήρησης και εφόσον οι δότες δεν έχουν ζητήσει καταστροφή.
Λύση στο πρόβλημα των πολλαπλών αποβολών
Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή έχει πλέον πολύ υψηλή αποτελεσματικότητα στους κύκλους της εξωσωματικής γονιμοποίησης, με τις νέες τεχνικές της μεταφοράς της μητρικής ατράκτου να δίνουν ελπίδα σε γυναίκες με επαναλαμβανόμενες αποβολές ότι θα μπορέσουν να αποκτήσουν το δικό τους παιδί. Η τεχνική αντιμετωπίζει το πρόβλημα στα μιτοχόνδρια (τις «μπαταρίες» κάθε ζωντανού κυττάρου) και βοηθά πολλά ζευγάρια να αποκτήσουν δικό τους μωρό όταν όλα μοιάζουν να έχουν χαθεί και η υιοθεσία φαντάζει πλέον η μόνη λύση.
Στην υψηλή απόδοση των κύκλων της εξωσωματικής γονιμοποίησης βοηθά η τεχνική της απόψυξης που λέγεται υαλοποίηση (vitrification), με την απόψυξη να πραγματοποιείται κυρίως σε κατεψυγμένα ωάρια – και όχι τόσο σε ωοθηκικό ιστό (φλοίδα από τις ωοθήκες), που γίνεται μεν, αλλά ακόμα βρίσκεται σε πειραματικό στάδιο.
Covid-19 και εξωσωματική
Οι γυναίκες που πρόκειται να υποβληθούν σε ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή ή βρίσκονται ήδη σε αυτή τη διαδικασία πρέπει οπωσδήποτε να θωρακιστούν έναντι του κινδύνου της λοίμωξης του κορονοϊού Sars Cov2, καθώς, αν μολυνθούν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών, οι οποίες αφορούν τις ίδιες τις έγκυες όσο και τα έμβρυα. Ο κίνδυνος επιπλοκών είναι έως και 20 φορές μεγαλύτερος ενώ οι έγκυες αντιμετωπίζουν 3πλάσιο κίνδυνο θανάτου, αν προσβληθούν από τον κορονοϊό. Η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής τοποθετήθηκε εξαρχής, από την έναρξη της λειτουργίας της τον Μάιο με τη νέα σύνθεση του Εποπτικού Συμβουλίου, για την ανάγκη της άμεσης πραγματοποίησης του εμβολιασμού με τις πρώτες (δύο) δόσεις των m-RNA εμβολίων κατά της Covid-19, για όλες τις γυναίκες που πρόκειται να υποβληθούν ή ήδη βρίσκονται σε διαδικασία ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπως άλλωστε ισχύει και για τον γενικό πληθυσμό. Επίσης, με νέα σύσταση στις αρχές Δεκεμβρίου, τοποθετήθηκε και σχετικά με τη διενέργεια της αναμνηστικής δόσης, προτρέποντας όλες τις γυναίκες που επιθυμούν ή υποβάλλονται στις τεχνικές της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής να εμβολιαστούν με την 3η δόση, η οποία, σύμφωνα με πληθώρα μελετών από το Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και τη Γαλλία αποκαθιστά την υψηλή προστασία έναντι του στελέχους Όμικρον και των άλλων μεταλλάξεων.
Τεκνοποίηση μετά τον καρκίνο!
Ένα μεγάλο success story της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής γράφεται με τις εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες που έχουν νοσήσει με καρκίνο οι οποίες αποκτούν παιδί αφού κερδίσουν τη μάχη με τη νόσο. Ο καρκίνος δεν είναι το τέλος της ζωής και συνεπώς δεν σηματοδοτεί το τέλος του ονείρου για τη δημιουργία οικογένειας. Όπως επισημαίνει ο πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής αναπληρωτής καθηγητής Νικόλαος Βραχνής, η πρόοδος της επιστήμης και οι νέες τεχνικές βοηθούν να διατηρούν οι ασθενείς με καρκίνο τη γονιμότητά τους, ώστε, αποθεραπευμένες πλέον, να μπορούν να αποκτήσουν παιδί. Κάθε χρόνο εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες ανά τον κόσμο διαγιγνώσκονται με κάποια μορφή κακοήθειας, είτε πρόκειται για καρκίνο του μαστού, που παραμένει η πιο συχνή κακοήθεια στις γυναίκες, είτε για άλλου είδους καρκίνο όπως των ωοθηκών, του δέρματος, του θυρεοειδούς, αιματολογικές κακοήθειες και πολλές άλλες. Υπάρχουν όμως, δυστυχώς, παράπλευρες απώλειες στον αγώνα της επιβίωσης από τον καρκίνο και μία από αυτές είναι η γονιμότητα, που δεν μένει ανεπηρέαστη ακόμη και με τη χρήση των πιο σύγχρονων θεραπευτικών μεθόδων. Η χημειοθεραπεία, που αποτελεί την πρωταρχική και θεμελιώδη θεραπεία για την αντιμετώπιση σχεδόν της πλειονότητας των κακοηθειών, και η ορμονοθεραπεία, που γίνεται σε περιπτώσεις όπως ο καρκίνος του μαστού, έχει αποδειχθεί ότι έχουν γοναδοτοξική επίδραση στις ωοθήκες, πράγμα που σημαίνει με πολύ απλά λόγια ότι η λειτουργικότητα των ωοθηκών, ακόμη και σε ασθενείς νεαρής ηλικίας, μειώνεται δραματικά ή ακόμη και εκμηδενίζεται μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας. Εάν δε η χημειοθεραπεία συνοδευτεί από ακτινοθεραπεία ή ορμονοθεραπεία, η διάρκειά τους είναι συνήθως αρκετά μεγάλη με αποτέλεσμα ακόμη και οι νέες ασθενείς, να «ανταλλάσσουν» πολύτιμα χρόνια αναπαραγωγικής ηλικίας με χρόνο θεραπείας του καρκίνου.
Αναμφίβολα και χωρίς δεύτερη σκέψη η πρωταρχική προτεραιότητα για τις μαχήτριες του καρκίνου είναι η αντιμετώπιση της νόσου και η εξασφάλιση της όσο το δυνατόν μακρόχρονης επιβίωσής τους. Με τα δεδομένα της σημερινής εποχής, όμως, και την ανεξάντλητη φαρέτρα της επιστήμης που προσφέρει συνεχώς νεότερες και πιο αποτελεσματικές θεραπείες, το ποσοστό των γυναικών που όχι μόνο επιβιώνουν αλλά θεραπεύονται πλήρως από διάφορες μορφές κακοήθειας είναι εξαιρετικά υπολογίσιμο. Οι γυναίκες αυτές ανακτούν τον έλεγχο της ζωής τους, της επαγγελματικής και κοινωνικής τους ανέλιξης και καταξίωσης, πολλές από αυτές καταλαμβάνουν νευραλγικές θέσεις στην πολιτική, στην επιστήμη, στον κοινωνικό ιστό και επιστρέφουν πλήρως στην κανονικότητά τους. Όμως, ειδικά για τις άτεκνες γυναίκες, το θέμα της γονιμότητας μετά την ίασή τους από τον καρκίνο είναι το πρώτο που τις απασχολεί και αποτελεί παράγοντα άγχους και έντονου στρες.
Διέξοδο στον προβληματισμό αυτό δίνει η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή με τις μεθόδους διατήρησης γονιμότητας. Η κατάψυξη ωαρίων και εμβρύων είναι στην πρώτη γραμμή των επιλογών που προσφέρονται, ενώ ολοένα και αυξανόμενο έδαφος κερδίζει και η in vitro ωρίμανση ωαρίων (IVM). Μακροχρόνιες παγκόσμιες μελέτες έχουν αποδείξει πλέον την ασφάλεια των παραπάνω μεθόδων και των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη διέγερση των ωοθηκών και τη συλλογή των ωαρίων ακόμη και σε γυναίκες με ενεργό καρκίνο. Η καρκινογένεση -τονίζεται σε όλες τις μελέτες- είναι θέμα γενετικού υλικού και οικογενειακού υποβάθρου και όχι χρήσης ορμονικών σκευασμάτων για εξωσωματική γονιμοποίηση. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην εξωσωματική σαφώς και πρέπει να δίνονται με λογική και σε δοσολογίες που ορίζονται πλέον από τις παγκόσμιες κατευθυντήριες οδηγίες. Αυτό σημαίνει ότι μια γυναίκα δεν επιτρέπεται να υποβάλλεται κάθε μήνα σε διέγερση των ωοθηκών.
Από την άλλη πλευρά, ψάχνοντας τις γυναίκες εκείνες που, ατυχώς, πολλά ή λίγα χρόνια έπειτα από πολλές θεραπείες εξωσωματικής (με το πολλές να είναι πάντα σχετικό), εμφάνισαν κάποια μορφή καρκίνου, θα δούμε ότι έχουν επιβαρυμένο οικογενειακό ιστορικό ή ότι οι ίδιες είναι φορείς γονιδίων που θα εκφράζονταν κάποια στιγμή στη ζωή τους με τη μορφή της κακοήθειας. Πολλαπλές, πολυκεντρικές έρευνες, εδώ και πολλά χρόνια, έχουν απορρίψει την υπόθεση της καρκινογένεσης από τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην εξωσωματική γονιμοποίηση και τη διατήρηση της γονιμότητας. Εκατομμύρια γυναίκες ανά τον κόσμο, cancer survivors (επιβιώσαντες της νόσου) κατάφεραν να γίνουν μητέρες γιατί είχαν σωστή καθοδήγηση και κατέψυξαν νωρίς το γενετικό τους υλικό.
