Φωτογράφιση: Δημήτρης Σκουλός
Υπάρχει η αίσθηση μιας στατικής εικόνας στο κομμάτι του καρκίνου του μαστού. Μία στις εννιά γυναίκες σήμερα αναπτύσσει τον Νο 1 καρκίνο που χτυπά το φύλο μας. Οι θεραπείες παραμένουν χρονοβόρες, η μάχη σε κάποιες περιπτώσεις άνιση. Ωστόσο, οι επιστήμονες δεν σταμάτησαν ποτέ να κάνουν πειράματα και κλινικές μελέτες. Να ανακαλύπτουν νέους συμμάχους. Καινούριοι συνδυασμοί θεραπειών εφαρμόζονται παρατείνοντας τη διάρκεια ζωής, ενώ μια γυναίκα γνωρίζει εκ των προτέρων αν θα ωφεληθεί ή όχι από τη χημειοθεραπεία. Αυτή τη στιγμή η μάχη δίνεται στο πώς θα κάνουμε τη νόσο να σιωπήσει και τα φάρμακα να αποδώσουν σε δύσκολες μορφές της. Αλλά και στο κομμάτι της πρόληψης, ο στόχος είναι να επανέλθουμε στον πιο παραδοσιακό τρόπο ζωής, καθώς τα ευρήματα δείχνουν ότι το lifestyle επηρεάζει τα γονίδιά μας. Μιλήσαμε με τον δρα Γεώργιο Μεταξά, χειρουργό-μαστολόγο, επιμελητή Α’ ΕΣΥ, MD MSc MPhil PhD FEBS FRCSΜ στο νοσοκομείο «Έλενα», που εξυπηρετεί τέτοια περιστατικά από τον προληπτικό έλεγχο και τη διάγνωση μέχρι τη θεραπεία, και είναι το μοναδικό νοσοκομείο στην Ελλάδα που φιλοξενεί αποκλειστικά γυναίκες. Έχοντας εργαστεί πολλά χρόνια σε βρετανικά νοσοκομεία και διαθέτοντας, εκτός από εμπειρία, μια σύγχρονη ματιά στα πράγματα, ο διακεκριμένος χειρουργός επιδιώκει την ίδια ολοκληρωμένη και ασφαλή διαχείριση των γυναικών με καρκίνο του μαστού και στο νοσοκομείο του ελληνικού ΕΣΥ. Του ζητήσαµε να μας καθοδηγήσει πάνω στο θέμα και να μας αναλύσει τις νέες εξελίξεις.
Ύποπτα γονίδια στο… off
Σε μία πρόσφατη µελέτη σε πειραµατόζωα, οι επιστήμονες κατάφεραν να συρρικνώσουν έναν όγκο και να εμποδίσουν την εξάπλωσή του «κλείνοντας τον
διακόπτη» σε κάποια ένοχα γονίδια και αποτρέποντάς τα από το να εκφραστούν. Η μελέτη που διενεργήθηκε σε πειραματόζωα στο Πανεπιστήμιο Τulane στις ΗΠΑ (Scientific Reports, 2020) αφορά γονίδια που σχετίζονται με τον τριπλά αρνητικό καρκίνο, μια δύσκολη μορφή της νόσου που δεν ανταποκρίνεται στα φάρμακα που στοχεύουν τους ορμονοεξαρτώμενους τύπους (ονοµάζονται έτσι διότι διαθέτουν ορμονικούς υποδοχείς στους οποίους επιδρούν τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη του σώματος). Αναμένεται έγκριση για κλινική μελέτη στον άνθρωπο ώστε να διαπιστωθεί αν μπορεί να εφαρµοστεί μελλοντικά ως νέος τύπος θεραπείας. Την ίδια στιγµή, σε άλλες μελέτες, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το ήδη γνωστό αντιδιαβητικό φάρµακο µετφορµίνη φαίνεται να επιβραδύνει την πορεία του µεταστατικού καρκίνου. Σε άλλα εργαστήρια, οι κλινικές µελέτες εστιάζουν στην υγρή βιοψία (λήψη αίµατος από γυναίκες που νοσούν, µελετώντας μεταξύ άλλων την παρουσία κυκλοφορούντων καρκινικών κυττάρων µετά τη θεραπεία ως προγνωστικό παράγοντα). Οι έρευνες συνεχίζονται και στις εξετάσεις που κάνουµε. «Ένας από τους στόχους είναι να βρεθεί µια απεικονιστική µέθοδος που θα ”φωτογραφίζει” το µοριακό προφίλ του µαστού, βρίσκοντας πόσο ύποπτη είναι μια περιοχή για να εµφανίσει καρκίνο ή ετοιµάζεται να τον αναπτύξει πριν φανεί στις κλασικές εξετάσεις», εξηγεί ο δρ Μεταξάς. Όμως, δεν υπάρχει ένας, αλλά πολλοί καρκίνοι του μαστού. Όπως αναφέρει ο δρ Μεταξάς, οι βιολογικές ταυτότητες της πάθησης είναι πέντε (Luminal A, Luminal B,
ΗΕΡ2, τριπλά αρνητικός, normal-like) και αν τις διαγνώσουμε σε πρώιμο στάδιο, έχουμε ίαση έως 90%. Αυτό δεν ισχύει για τον τριπλά αρνητικό καρκίνο. «Υπάρχουν πάνω από 300 κλινικές μελέτες που τρέχουν και εστιάζουν στο πώς θα τον αντιμετωπίσουμε, γιατί έχει τη χειρότερη πρόγνωση, δεν μπορούμε να δώσουμε ορμονοθεραπεία, δηλαδή ένα απλό χάπι, και ενώ ο τύπος αυτός ανταποκρίνεται αρχικά στη χημειοθεραπεία, δυστυχώς υποτροπιάζει πιο συχνά και είναι ο πιο θανατηφόρος», εξηγεί ο ειδικός. Υπάρχουν 1-2 φάρμακα ανοσοθεραπείας που έχουν εγκριθεί, σε συνδυασμό με τη χημειοθεραπεία, δίνοντας ενθαρρυντικά αποτελέσματα, όμως ο δρόμος είναι μακρύς. Ο γιατρός τονίζει πως η ανοσοθεραπεία ακούγεται ως μια υποσχόμενη μέθοδος, ωστόσο «τα αποτελέσματα δεν είναι ακόμη εντυπωσιακά, ενώ στον πρώιμο καρκίνο του μαστού (που δεν έχει δώσει μεταστάσεις) το μεγαλύτερο ποσοστό της ίασης επιτυγχάνεται με το χειρουργείο, δηλαδή τον συνδυασμό πλέον της χειρουργικής ογκολογίας και της πλαστικής χειρουργικής, ώστε να επιτύχουµε ταυτόχρονα ένα καλό αισθητικό αποτέλεσµα και να ελαχιστοποιήσουµε τις ψυχολογικές επιπτώσεις του ακρωτηριασµού. Επίσης, οι επεμβάσεις μαστεκτομής έχουν μειωθεί διεθνώς, κάτι που πρέπει να ακολουθήσουμε και στην Ελλάδα, όπου το ποσοστό φτάνει το 60%». Ωστόσο, τα γνωστά γονίδια που σχετίζονται με τον καρκίνο του μαστού δεν αφορούν την πλειονότητα των γυναικών. «Ένα 5-10% των περιστατικών οφείλεται σε κληρονομούμενα γονίδια, µε πιο γνωστά τα BRCΑ
1 και 2, ενώ άλλα 20 περίπου απαντώνται λιγότερο συχνά ή σπάνια. Οι φορείς των γονιδίων έχουν μεγάλη πιθανότητα να παρουσιάσουν καρκίνο του μαστού ή
άλλης μορφής. Οι επιλογές που προτείνουμε σε αυτές τις γυναίκες ώστε να ελαχιστοποιήσουν δραστικά την πιθανότητα να νοσήσουν, είναι προφυλακτική µαστεκτοµή ή προληπτική αφαίρεση ωοθηκών ή φαρµακευτική αγωγή. Διαφορετικά, όταν δεν θέλουν τίποτε από αυτά, συνιστούμε στενή παρακολούθηση». Και ο ειδικός τονίζει: «Το ενδιαφέρον είναι ότι γενεαλογικές μελέτες δείχνουν ότι η ίδια γυναίκα με γονίδιο που σήμερα μπορεί να έχει 80% πιθανότητες να εκδηλώσει καρκίνο του μαστού κατά τη διάρκεια της ζωής της, είχε 20% έναν αιώνα πριν. Αυτό σημαίνει ότι προφανώς υπάρχουν άλλοι παράγοντες που βοηθούν στην έκφραση αυτών των γονιδίων, που τότε δεν υπήρχαν, όπως περιβαλλοντικοί. Μελέτες φέρνουν στο φως είτε γονίδια που δεν είναι μεταλλαγμένα, αλλά εμφανίζουν παραλλαγές, είτε συνδυασμούς πολλών παραλλαγών που μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου».
Το στοίχημα του τρόπου ζωής
Το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών (50-70%) δεν έχει κανέναν γνωστό παράγοντα κινδύνου. Τι εξηγεί, λοιπόν, την εμφάνιση της πάθησης; Αλλά και ποιοι
είναι αυτοί οι παράγοντες που αυξάνουν τα ποσοστά κινδύνου στις ήδη ευάλωτες γυναίκες; Ο δρ Μεταξάς αναλύει τα παρακάτω:
Διατροφή: Όλες οι μελέτες συγκλίνουν σε μια υγιεινή δίαιτα, αλλά όταν οι επιστήμονες προσπαθούν να προτείνουν ένα διατροφικό μοντέλο, καταλήγουν
στο μεσογειακό που στηρίζεται σε φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς, ελαιόλαδο, λίγα γαλακτοκομικά και περισσότερο ψάρι παρά κόκκινο κρέας. Επίσης,
συνιστούν την αποφυγή επεξεργασμένων τροφών όπως είναι το επεξεργασμένο κρέας (ζαμπόν, σαλάμι), που ανήκει στην κατηγορία με τα καρκινογόνα,
σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Αυτές οι συμβουλές ισχύουν για την πρόληψη από πολλά είδη καρκίνου. Η κακή διατροφή μπορεί να σχετίζεται
με το 20% των περιπτώσεων κάποιου καρκίνου, όπως του μαστού ή του παχέος εντέρου. Ακόμη, υπάρχουν συστάσεις να προτιμάμε τροφές βρασμένες ή στον
ατμό, παρά τηγανητές, ή να συνοδεύουμε το φαγητό με σαλάτα. Τέλος, προτείνεται αποχή από το κάπνισμα και το αλκοόλ.
Άσκηση: Η οδηγία είναι να κάνουμε 150’ μέτριας ή 75’ έντονης φυσικής δραστηριότητας την εβδομάδα. Η γυμναστική φαίνεται να βελτιώνει την πρόγνωση
από τη νόσο όπως και ο έλεγχος σωματικού βάρους μετά τη θεραπεία.
Η επίδραση των ορμονών: «Υπάρχει σύσταση μια γυναίκα να τεκνοποιεί πριν από τα 30, κι αυτό έχει να κάνει με την επίδραση των ορμονών στον μαζικό
αδένα του μαστού», εξηγεί ο ειδικός. Άλλες μελέτες δείχνουν πως οι τύποι αντισυλληπτικών με οιστρογόνα και προγεστερόνη αυξάνουν κατά 20% τον κίνδυνο σε
εκείνες που τα λαμβάνουν, σε σύγκριση με όσες δεν τα παίρνουν. «Άλλοι παράγοντες κινδύνου που είναι υπό µελέτη είναι τα εξωγενή ξενο-οιστρογόνα, δηλαδή
γνωστές χηµικές ουσίες (π.χ. συντηρητικά, χρωστικές) σε είδη καθηµερινής χρήσης, που ανακαλύπτουμε τα τελευταία χρόνια ότι έχουν και οιστρογονική δράση. Η δυσκολία είναι ότι δεν µπορεί να συνδεθεί αιτιολογικά ο καρκίνος µε µια ουσία, οι δε σύγχρονες µελέτες εξετάζουν κοκτέιλ ουσιών για να δούµε πώς επιδρούν
σε ανθρώπινα κύτταρα στο εργαστήριο».
Το τσεκάπ που δεν αμελούμε: Πρόληψη σημαίνει ότι είμαστε συνεπείς με τις ιατρικές εξετάσεις. Ο δρ Μεταξάς, ο οποίος έχει εισηγηθεί για την σύσταση μιας
σύγχρονης Μονάδας Μαστού στο δηµόσιο νοσοκοµείο «Έλενα» όπως προβλέπεται από τις Ευρωπαϊκές οδηγίες, τονίζει: «Η µαστογραφία είναι η µοναδική κύρια εξέταση προσυµπτωµατικού ελέγχου, ενώ οι υπόλοιπες είναι συμπληρωματικές. Με βάση τις ευρωπαϊκές οδηγίες, μια γυναίκα πρέπει να κάνει από τα 45 μαστογραφία με συχνότητα το πολύ ανά 2 χρόνια, ασφαλές διάστημα σύμφωνα με έρευνα που έγινε. Και στις αμερικανικές οδηγίες, η ηλικία έναρξης, που ήταν 40, έγινε 45 με παρότρυνση για ετήσιο έλεγχο. Για τις γυναίκες αυξημένου κινδύνου (με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού ή των ωοθηκών) οι οδηγίες εξατομικεύονται. Υπάρχουν υπολογιστικά μοντέλα που δείχνουν τον κίνδυνο και η ενδιαφερόμενη πρέπει να απευθυνθεί σε ειδικό που θα τη συμβουλέψει». Έχετε υπόψη σας ότι η αυτοεξέταση του μαστού δεν αποτελεί μέθοδο προσυμπτωματικού ελέγχου και προτείνεται σε γυναίκες υψηλού κινδύνου για να μαθαίνουν το στήθος τους. Όπως επισημαίνει ο γιατρός, είναι σημαντικό να υιοθετήσουμε έναν υγιεινό τρόπο ζωής, ενώ εκείνες που ανήκουν σε ομάδα υψηλού κινδύνου να ακολουθούν τις οδηγίες των ειδικών ώστε να περιορίσουν τις πιθανότητες ασθένειας. Έτσι, θα έχουμε περισσότερες ευκαιρίες να κερδίσουμε το στοίχημα της καλής υγείας.
