Από τη Νάνσυ Καλλικλή
Για δεκαετίες ολόκληρες εξισώναµε την επιτυχία µε τη δουλειά. Μετρούσαµε τις νίκες µας µε βάση τα ψηφία του µισθού µας και τις ολοένα και ανώτερες βαθµίδες εργασίας που προσθέταµε όταν ενηµερώναµε το προφίλ µας στο LinkedIn. Τα τελευταία χρόνια όµως συντελείται µια σιωπηλή επανάσταση. Όχι, δεν παραιτηθήκαµε όλες µαζικά – ελάχιστες είχαν και έχουν τη δυνατότητα να ακολουθήσουν το ρεύµα της «Μεγάλης Παραίτησης». Αλλά πλέον όλο και περισσότερες γυναίκες βάζουµε σε άλλες βάσεις έννοιες όπως η επιτυχία, η φιλοδοξία και η καταξίωση. Η επαγγελµατική επιτυχία δεν είναι συνώνυµη της αποφασιστικότητας και της φιλοσοφίας του «ό,τι θέλω µπορώ να το καταφέρω». Ποτέ δεν ήταν. Ήρθε ο καιρός να την προσπεράσουµε και να έρθουµε πιο κοντά σε έννοιες όπως η ολοκλήρωση (που µπορεί να οδηγήσει σε άλλου είδους… καταξίωση, εντός και εκτός γραφείου).
Κυνηγώντας τις ίσες ευκαιρίες
Φυλλοµετρώντας ένα λεξικό και αναζητώντας τη λέξη επιτυχία, στον ορισµό διαβάζουµε: «Το να καταλήγει µια ανθρώπινη ενέργεια στο επιθυµητό, στο επιδιωκόµενο αποτέλεσµα». Σ’ αυτό τον ορισµό τίποτα δεν παραπέµπει στο εργασιακό πεδίο. Κι όµως, ολόκληρες γενιές γυναικών µεγάλωσαν πιστεύοντας µέσα τους ότι η επιτυχία µεταφράζεται σε µεγαλύτερες απολαβές και υψηλότερα πόστα. Από την πανδηµία και µετά, ίσως και λίγο νωρίτερα, αρχίσαµε να βλέπουµε ξεκάθαρα ότι οι ανισότητες µπορεί µέσα στα χρόνια να αµβλύνθηκαν, αλλά απέχουµε πολύ ακόµα από τις ίσες ευκαιρίες στη δουλειά. Σπουδάζουµε, ολοκληρώνουµε µεταπτυχιακά και παίρνουµε πιστοποιήσεις για εκπαιδεύσεις, αλλά στη σκάλα της επιτυχίας σκοντάφτουµε και πισωπατάµε διαρκώς, µερικές φορές ακόµα και αν απασχολούµαστε σε κάποια επιχείρηση µε «υγιή» εταιρική κουλτούρα.
Με την καραντίνα επιβεβαιώθηκε ότι θέλει ικανότητες ταχυδακτυλουργού για να κρατήσουµε µια ισορροπία στη ζωή µας. Δυόµιση χρόνια µετά, µιλάµε ακόµα για «υποστηρικτικούς συντρόφους» που αναλαµβάνουν να µαγειρεύουν µία φορά την εβδοµάδα. Ή για «παρόντες µπαµπάδες» που διαβάζουν το βράδυ παραµύθι στο παιδί. Και τους ευχαριστούµε ειλικρινά και µέσα από την καρδιά µας, αλλά πόσες φορές έχουµε αρπάξει αυτή την ευκαιρία για να καθίσουµε στο µπαλκόνι να πιούµε ένα κρασί µε την ησυχία µας, αντί να τρέξουµε να σβήσουµε από τη λίστα µας µία ακόµα από τις υποχρεώσεις που µας βαραίνουν; Κάπως έτσι, το ότι καταφέραµε το Σαββατοκύριακο την πεζοπορία µε τον ορειβατικό ή την αναδιοργάνωση της σχολικής βιβλιοθήκης παρέα µε τις άλλες µαµάδες, το ότι επιτέλους κλείσαµε ένα ραντεβού για µασάζ ή ακούσαµε το podcast που αναβάλλαµε συνεχώς «για κάποια άλλη στιγµή», όλα αυτά ανάγονται σε µικρές νίκες και επιτυχίες. Που όµως ο απόηχός τους σβήνει πολύ γρήγορα µέσα στον θόρυβο όλων εκείνων που µας πιέζουν ασφυκτικά. Δεν γεννηθήκαµε για να πασχίζουµε να χωρέσουµε στιγµές ευχαρίστησης και απόλαυσης ανάµεσα στις υπερφορτωµένες µέρες της εβδοµάδας και η δουλειά µας, όσο κι αν την αγαπάµε, είναι σαφές πλέον ότι δεν θα µας ανταποδώσει ποτέ τα ίδια συναισθήµατα. Φυσικά και αντλούµε ικανοποίηση όταν ένα project για το οποίο έχουµε δουλέψει σκληρά υλοποιείται και ολοκληρώνεται. Απλώς αυτό δεν είναι πια αρκετό. Πλέον για πολλές από εµάς επιτυχία σηµαίνει «κάνω κάτι που έχει πράγµατι σηµασία και αντίκτυπο. Που αξίζει. Που κάνει τη ζωή -τη δική µας, των αγαπηµένων µας, ίσως και του κόσµου ολόκληρου- ένα τσακ καλύτερη».
Manager του εαυτού µας
Στο σοκ της καραντίνας οι αποκρίσεις ήταν δύο: Κάποιες δοκιµάσαµε να βάλουµε το κεφάλι κάτω και να συνεχίσουµε να ζούµε στους ξέφρενους ρυθµούς που µας αφήνουν ξέπνοες και στραγγισµένες από ενέργεια. Κάποιες άλλες, όµως, κάναµε ένα µικρό βήµα πίσω και επανεξετάσαµε τι έχει πραγµατικά σηµασία για καθεµία από εµάς, τι δίνει νόηµα στις µέρες µας, τι µας γεµίζει δύναµη να συνεχίσουµε και τι µας τη ρουφάει. Και για τις περισσότερες από εµάς έγινε πλέον ξεκάθαρο: Η ικανοποίηση από µια αύξηση στον µισθό ή µια προαγωγή στη σκάλα της ιεραρχίας ξεθυµαίνει γρήγορα. Πολύ σύντοµα τα όποια παραπάνω χρήµατα καταλήγουν να «κουµπώσουν» σε µια νέα ανάγκη και παύουν να είναι «παραπάνω». Εξίσου γρήγορα οι επιπλέον ευθύνες σε ένα ανώτερο πόστο παύουν να αποτελούν κίνητρο για δράση και καταλήγουν να µας αποµυζούν την ενέργεια. Το κλειδί, όπως φαίνεται ότι συνειδητοποιούµε ολοένα και περισσότερες, είναι να στραφούµε µέσα µας.
Η Αµερικανίδα δηµοσιογράφος και συγγραφέας Rainesford Stauffer, αν και µόλις είκοσι εννέα χρόνων, καταρρίπτει τον µύθο της επιτυχίας και της φιλοδοξίας τόσο µέσα από τα άρθρα της όσο και µέσα από τα βιβλία της. Σε ένα από τα άρθρα-καταπέλτη της εξηγεί πόσο µάταιο είναι να κυνηγάµε τον έναν στόχο µετά τον άλλο: «Τρέχουµε συνεχώς και πασχίζουµε να “µη µείνουµε πίσω”, χωρίς να σκεφτόµαστε ποιον και τι ανταγωνιζόµαστε. Επειδή τα εξωτερικά επιτεύγµατά µας έχουν γίνει δείκτες της εσωτερικής µας ταυτότητας και αξίας, όταν δεν κυνηγάµε έναν στόχο, συνήθως δεν έχουµε ιδέα ποιοι είµαστε. Και τότε είναι που πρέπει να αναρωτηθούµε: ποια είµαι όταν είµαι απλά ο εαυτός µου, όταν βρίσκοµαι σε παύση;».
Από τη δική µας µεριά του πλανήτη, η business και financial coach και σύµβουλος επιχειρήσεων Σοφία Τσώλη παίρνει κι εκείνη ανάλογη θέση, µιλώντας στο ELLE: «Εµείς οι γυναίκες είµαστε πάρα πολύ αποδοτικές και ικανές σε όλους τους ρόλους που θα αναλάβουµε. Για να κάνουµε όλη αυτή τη διαχείριση που καλούµαστε καθηµερινά να εκπληρώσουµε, πρέπει πρώτα να µάθουµε να διαχειριζόµαστε τον εαυτό µας. Και για να γίνει αυτό, χρειάζεται αυτογνωσία. Το επιχειρηµατικό management προαπαιτεί self management. Και για να έχει πετύχει το self management, πρέπει να έχει προηγηθεί το self awareness. Έχω δουλέψει πάρα πολύ για να µπορώ να πω “ξέρω τι θέλω” ή “θα παλέψω µέχρι τελευταίας ρανίδας για να έχω αυτά που θέλω στη ζωή µου”».
Επιθυµίες της ψυχής
Η ουσία είναι να ξέρουµε αν οι στόχοι που κυνηγάµε είναι δικοί µας, αν πράγµατι έχουν σηµασία για εµάς τις ίδιες. «Επιτυχία και καταξίωση είναι να νιώθουµε µέσα µας ότι εκπληρώνουµε το δυναµικό µας και τα όνειρά µας για εµάς και για τους ανθρώπους που δηµιουργούµε», συνεχίζει η Ελληνίδα ειδικός. «Και, µάλιστα, απέναντι στις λέξεις επιτυχία και καταξίωση, εγώ θα έβαζα ολοκλήρωση και εκπλήρωση. Εκπλήρωση γιατί στη ζωή µας θα πρέπει να κινούµαστε σύµφωνα µε αυτό που εµείς θέλουµε για εµάς. Να κυνηγάµε το προσωπικό µας όραµα. Από την άλλη, η ολοκλήρωση χρειάζεται να περιλαµβάνει όλα τα κοµµάτια µας. Να µην αφήνουµε τίποτα εις βάρος του άλλου». Για την ίδια την κα Τσώλη, από πολύ νωρίς στη ζωή της ήταν σαφές ότι τόσο η δουλειά όσο και η οικογένεια συνθέτουν το προσωπικό της όραµα. «Πριν από την καραντίνα», εξηγεί, «είχα τη στοιχειώδη διαδικτυακή παρουσία ως επαγγελµατίας. Με τα παιδιά στο σπίτι, έπρεπε να βρω τρόπο να συνεχίσω να δουλεύω διαδικτυακά. Ξεκινούσα στις πεντέµισι ή έξι το πρωί που κοιµούνταν όλοι, για να κάνω το webinar µου. Χρειάστηκε να εκπαιδευτώ στο public speaking σε κάµερα, στα funnels και τα landing pages, σε ό,τι έχει να κάνει µε τον digital κόσµο. Στα δύο χρόνια της πανδηµίας διάβασα περισσότερο από ό,τι στις Πανελλήνιες». Αλλά ακριβώς επειδή κυνηγούσε συνειδητά και µεθοδευµένα το προσωπικό της όραµα, καµία από τις θυσίες που έκανε δεν την ένιωθε ως τέτοια.
Ήταν απαραίτητα βήµατα προς τον στόχο που είχε επιλέξει η ίδια για τον εαυτό της. «Η πανδηµία µού έδωσε τον χώρο και τον χρόνο να αλλάξω στρατηγική. Οι αξίες µας είναι πάντα ίδιες, δεν τις άλλαξε η πανδηµία. Τα µάτια µου ήταν στραµµένα στις επιθυµίες της ψυχής µου: την επιχείρησή µου και την οικογένειά µου, την οικογένειά µου και την επιχείρησή µου». Πριν από λίγο καιρό µετακόµισε µε την οικογένειά της από τον Βόλο στην Αθήνα, αλλά δηλώνει πως δεν θα επιτρέψει τη ζωή της «να τη διαµορφώσει ο χαοτικός χαρακτήρας της πόλης. Τον µικρόκοσµο που ζούσαµε στον Βόλο, που πηγαίναµε παντού µε τα πόδια, θα τον ζήσουµε κι εδώ». Κάνει διά ζώσης τις συνεδρίες της στο γραφείο στο κέντρο της Αθήνας µία φορά την εβδοµάδα και τις υπόλοιπες ηµέρες δουλεύει από το σπίτι, για να εξασφαλίσει στην ίδια και την οικογένειά της την ποιότητα ζωής που θέλει.
Υπόθεση πολύ προσωπική
Το όραµα όµως καθεµιάς µας είναι ακριβώς αυτό: προσωπικό. Για την ηθοποιό Χριστίνα Δενδρινού, επιτυχία είναι να πάει καλά µια παράσταση, να την απολαύσει το κοινό. Επιτυχία -ή καλύτερα, εκπλήρωση- είναι όµως και να κάνει ένα ταξίδι µε το The Love Van και να προσφέρει γεύµατα στους µετανάστες από την Ουκρανία ή να βρεθεί µε το βανάκι στο κέντρο της Αθήνας την Τετάρτη και µαζί µε τους άλλους εθελοντές να ετοιµάσει φαγητό για ανθρώπους που το έχουν ανάγκη. «Για εµένα, προσωπική επιτυχία είναι να είµαι ευτυχισµένη», εξηγεί. «Όλα κουµπώνουν µετά. Είτε λέγεται εθελοντισµός είτε σχέση, ταξίδια ή µια ωραία συνεργασία, ο πρωταρχικός µου στόχος είναι να είµαι ευτυχισµένη. Μπορεί να τον χάνω πολλές φορές, αλλά προσπαθώ να επανέρχοµαι σ’ αυτόν. Τις περιόδους που η δουλειά µου έχει υπάρξει αυτοσκοπός, δεν είµαι ευτυχισµένη, νιώθω ότι έχω φύγει από τον στόχο µου».
Η Ανθή Π., από την άλλη, ήθελε από καιρό να αφήσει τη δουλειά µε τις υψηλές απολαβές και τις εξίσου µεγάλες απαιτήσεις, για να έχει περισσότερο χρόνο µε τα παιδιά και τον σύντροφό της. «Μια τρύπα στο νερό», λέει η Ανθή. «Αυτό ένιωσα ότι έκανα όταν ανέλαβα υψηλότερο πόστο στη δουλειά µετά τις ανακατατάξεις από την Covid κι ύστερα. Στην αρχή το είδα σαν µια ευκαιρία. Να αναλάβω ένα πιο σηµαντικό πόστο, να δείξω την αξία µου, πρώτα σε εµένα την ίδια κι έπειτα και στους υπόλοιπους στη δουλειά. Να αποδείξω στους γονείς µου που πλήρωσαν για τις σπουδές µου ότι καλά είχαν κάνει τότε και µε στήριξαν. Ξυπνούσα το πρωί µες στην ενέργεια, µε όρεξη. Μέσα σε λίγους µήνες είδα ότι, στην πράξη, είχα προσθέσει στις παλιές υποχρεώσεις ακόµα περισσότερες και κάθε µέρα πάλευα να φύγω από το γραφείο µια φυσιολογική ώρα. Θυσίασα εξόδους µε τις φίλες µου και τον άντρα µου, έβλεπα τα παιδιά το βράδυ λίγο πριν ξαπλώσουν, τα βιβλία που ήθελα να διαβάσω έµεναν κλειστά στο κοµοδίνο. Ζυγίζοντάς τα, ένιωθα ότι είχα προδώσει τον εαυτό µου».
Τελικά, έπειτα από λίγο καιρό, η Ανθή άλλαξε εταιρεία και προτίµησε µια θέση µε µικρότερη αµοιβή και τετραήµερη απασχόληση. «Φυσικά και τώρα είναι πιο δύσκολα τα οικονοµικά µας. Δεν είχα ποτέ την πολυτέλεια να παραιτηθώ πριν βρω κάτι άλλο. Αλλά σίγουρα δεν είχα και την πολυτέλεια να εγκαταλείψω τα όνειρά µου και όσα έχουν µεγαλύτερη σηµασία στη ζωή µου. Και δεν ονειρεύοµαι να βλέπω όσους αγαπώ µόνο το Σαββατοκύριακο».
«Προφανώς, εδώ που βρισκόµαστε», επισηµαίνει η Stauffer, «είναι µάταιο να λες στον κόσµο ότι το burnout και η υπερεργασία είναι βλαβερά, σαν να πρόκειται για ένα ρούχο που µπορεί κανείς να πετάξει από πάνω του στο τέλος της ηµέρας. Είναι πολύ δύσκολο να βγει κανείς από όλο αυτό χωρίς κοινωνική πρόνοια η οποία θα εξασφαλίσει τους πόρους, την οικονοµική στήριξη και την ασφάλεια που όλοι χρειαζόµαστε, ώστε να ζούµε πρώτα ως άνθρωποι και µετά ως εργαζόµενοι. Ούτε όµως βοηθάει να αποθεώνουµε τα σπουδαία επιτεύγµατα στη δουλειά και τις µεγάλες προσδοκίες. Είναι ακριβώς αυτή η νοοτροπία που µας κάνει να µεταφράζουµε την υπερεργασία σε σηµάδι αποφασιστικότητας αντί για κάτι το οποίο δεν είναι ούτε απαραίτητο ούτε αναγκαστικό».
Παλιές δοµές, νέες συνειδητοποιήσεις
Η Mia Birdsong, ακτιβίστρια και συγγραφέας του βιβλίου How We Show Up: Reclaiming Family, Friendship, and Community («Διεκδικώντας ξανά την οικογένεια, τη φιλία και την κοινότητα», εκδ. Hachette Go), λέει ότι στο δεύτερο κύµα φεµινισµού οι γυναίκες διεκδικούσαµε όλα όσα απολάµβαναν οι άντρες, αλλά στα οποία εµείς δεν είχαµε πρόσβαση τότε. Θέλαµε να σπάσουµε το ταβάνι. Τους περιορισµούς που µας είχαν επιβληθεί λόγω του φύλου µας. Σήµερα, έχοντας χτυπήσει το κεφάλι µας πολλές φορές σε αυτό το ταβάνι, αποφασίζουµε να εγκαταλείψουµε το κτίριο. Δεν µας κάνουν πια οι παλιές δοµές – προφανώς δεν µας έκαναν ποτέ, αλλά τώρα δεν µπορούµε πια να κλείνουµε τα µάτια σε αυτή τη συνειδητοποίηση. Μια µεγάλη µερίδα γυναικών διαβλέπει σε αυτή τη στροφή έναν κίνδυνο για τις επόµενες γενιές. Ποια θα είναι η κληρονοµιά που θα αφήσουµε στα κορίτσια των επόµενων δεκαετιών αν όλες µας σκεφτόµαστε σε ατοµικό επίπεδο και αν σταµατήσουµε να παλεύουµε συλλογικά για τα δικαιώµατα των γυναικών; Ίσως ακριβώς αυτό: ότι η µόνη παγκόσµια αλήθεια είναι η αλήθεια του καθενός και της καθεµίας από εµάς. Δεν έχουµε όλοι οι άνθρωποι τις ίδιες ανάγκες ούτε τις ίδιες αξίες. Ή, όπως το θέτει ο βραβευµένος µε Goncourt Jean-Paul Dubois στο οµότιτλο βιβλίο του, «δεν κατοικούν όλοι οι άνθρωποι τον κόσµο µε τον ίδιο τρόπο». Πόσο πιο κοντά όµως θα βρισκόµασταν όλοι στην ευτυχία αν επενδύαµε στην εκπλήρωση και την ολοκλήρωση αντί για την επιτυχία και την καταξίωση; Και πόσο πιο όµορφη θα γινόταν η ζωή όλων µας αν από το λεξικό διαγράφαµε τον έναν ορισµό της φιλοδοξίας (την «υπέρµετρη επιθυµία και προσπάθεια για προσωπική ανάδειξη και προβολή») και κρατούσαµε µόνο την «έντονη επιθυµία και προσπάθεια για την επιτέλεση (σ.σ. αληθινά) σηµαντικών πράξεων και την επίτευξη (σ.σ. αληθινά) υψηλών στόχων»;
Tech ready
Το τελευταίο podcast του οργανισμού Women On Top είναι αφιερωμένο στις επιπτώσεις της ψηφιοποίησης της εργασίας στην επαγγελματική ζωή των γυναικών από την καραντίνα και έπειτα. Η Παυλίνα Λουκή, Vice President Marketing στην Qualco Group, αναφέρει ότι «πολύ μεγάλος αριθμός νέων γυναικών βρέθηκε σε burnout και όλες οι μητέρες και εκείνες που φροντίζουν άλλους ανθρώπους δυσκολεύτηκαν πολύ. Τα απόνερα και τις συνέπειες της πανδημίας τώρα τα αντιμετωπίζουμε. Πολλές γυναίκες πήραν σημαντικές αποφάσεις, όπως το να φύγουν από τη δουλειά τους ή να αλλάξουν τελείως την καριέρα τους». Με νηφαλιότητα και ψυχραιμία, χρειάζεται τόσο σε εταιρικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο να επενδύσουμε στην ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων, μιας και στα επόμενα πέντε χρόνια η Ελλάδα προβλέπεται να έχει καταφέρει να υιοθετήσει ευρύτερα το υβριδικό μοντέλο εργασίας. «Αυτή τη στιγμή οι ευκαιρίες πρόσβασης σε εταιρείες τεχνολογίας είναι πολλές. Υπάρχει μεγάλη ζήτηση για ταλέντα. Και το ταλέντο δεν έχει φύλο». Παρ’ όλα αυτά, έχουμε πολλή δουλειά ακόμα, επισημαίνει η κα Λουκή: «Πρέπει πρώτα εμείς οι ίδιες οι γυναίκες να σπάσουμε τα στερεότυπα. Το στερεότυπο της γυναίκας-σούπερ ηρωίδας στο σπίτι και της γυναίκας-σούπερ ηρωίδας στον επαγγελματικό τομέα. Οι γυναίκες καλούνται να τρέξουν το γήπεδο περισσότερες φορές από τους άντρες για να φέρουν το ίδιο μετάλλιο».
Φωτογράφος: Riccardo Tinelli
Styling: Deborah Dutrain
