Οι κακοποιητικές σχέσεις είναι μια μάστιγα που έχει ως βασικό αποδέκτη τις γυναίκες. Μια κακοποιητική σχέση, είτε λεκτικά είτε ψυχολογικά είναι αυτή που συνήθως οδηγεί σε φαινόμενα ενδοικοιγενειακής βίας και κακοποίησης. Τα στατιστικά στοιχεία επι του θέματος δυστυχώς δεν είναι αμελητέα. Απο την αρχή της πανδημίας, και με την κατάσταση εγκλεισμού να λειτουργεί ως πυροκτήτης για την ενδοοικογενειακή βία, υπήρξε σημαντική αύξηση καταγγελιών για περιστατικά, όπως προκύπτει από τα στοιχεία που παρουσίασε στην ειδική κοινοβουλευτική επιτροπή Ισότητας, Νεολαίας και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η γενική γραμματέας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, Μαρία Συρεγγέλα.
Κατανοούμε όμως πως η αύξηση των καταγγελιών συνδέεται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό με την αύξηση των ίδιων των περιστατικών, αφού μόνο 1 στα 10 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας καταγγέλονται στις αρχές. Η ψυχολόγος μας Φανή Ζαφειρίδου απαντά σε 7 καίριες ερωτήσεις επι του θέματος, για να μας βοηθήσει να καταλάβουμε πως να αντιληφθούμε και να αποφύγουμε μια κακοποιητική σχέση από την αρχή της και πως να οχυρώσουμε τον εαυτό μας για να εντοπίζουμε και να απομακρυνόμαστε εγκαίρως από καταστάσεις που μπορούν να βλάψουν τόσο την ψυχική αλλά και τη σωματική μας υγεία.
1. Ποιες είναι οι ενδείξεις που πρέπει να προσέχουμε σε μια σχέση για να αντιληφθούμε πως από “υγιής” μετατρέπεται σε κακοποιητική;
Υπάρχουν κάποιες συμπεριφορές του/της συντρόφου που λειτουργούν ως φωτεινές ενδείξεις για την έγκαιρη αναγνώριση μιας κακοποιητικής σχέσης. Ορισμένα σημάδια είναι:
α. η συνεχής υποτίμηση και η παραμέληση
β. η παθητικο-επιθετική συμπεριφορά (εκνευρισμένος τόνος, εκφράσεις που δεν ολοκληρώνονται, έμμεσες προσβολές)
γ. η υπερβολική ζήλια και οι ακραίες αντιδράσεις
δ. η σταδιακή απομάκρυνση από φίλους και συγγενείς και η αποκλειστικότητα
ε. η θυματοποίηση του ῾θύτη᾽ (να καταλογίζει συνεχώς ευθύνες στο έταιρο μέλος)
στ. οι απειλές ακόμα και αν δεν πραγματοποιούνται.
2. Με ποιο τρόπο παραπλανούνται οι σύντροφοι για να μπουν αλλά κυρίως να παραμείνουν σε μια σχέση κακοποίησης;
Οι σύντροφοι που έχουν την τάση να κακοποιούν σε μία σχέση εμφανίζονται συνήθως ως πολύ γοητευτικοί, ρομαντικοί, δίνουν μελλοντικές υποσχέσεις και κάνουν πολλά κοπλιμέντα, δώρα και έντονες χειρονομίες αγάπης. Από την άλλη πλευρά, οι αποδέκτες-σύντροφοί τους έχουν ανάγκη από αγάπη, φροντίδα, όμορφες χειρονομίες και μόνο όταν νιώσουν επιθυμητοί, αισθάνονται άξιοι να αγαπηθούν.
Ωστόσο, φοβούνται την εγκατάλειψη, την απόρριψη και την κριτική ενώ έχοντας συνήθως χαμηλή αυτοεκτίμηση και ανασφάλεια καθίστανται επιρρεπείς σε κακοποιητικές σχέσεις. Οι περισσότεροι άνθρωποι μένουν σε μια τέτοια συνθήκη καθώς συχνά μπερδεύουν αυτή την αποπλάνηση με την αληθινή αγάπη, δεν νιώθουν άξιοι να αγαπηθούν, φοβούνται ότι θα μείνουν μόνοι τους, νιώθουν υπαίτιοι για ότι τους συμβαίνει.
3. Ποιες είναι οι μορφές βίας που συμπεριλαμβάνονται στα πλαίσια μιας κακοποιητικής σχέσης;
Η βία έχει πολλές μορφές. Όταν αναφερόμαστε στην βία μιλάμε είτε για σωματική βία με συμπεριφορές όπως σπρωξίματα, χειροδικία, σωματικός περιορισμός, είτε για λεκτική βία που περιλαμβάνει προσβολές, ειρωνεία, υποτίμηση, είτε τέλος για ψυχολογική βία με παθητικο-επιθετικές συμπεριφορές, περιφρόνηση και έντονη παραμέληση. Η ψυχολογική βία είναι λιγότερο εύκολο να προσδιοριστεί και κατ᾽επέκταση να αναγνωριστεί από το άτομο. Έχει όμως μακροπρόθεσμες ψυχολογικές συνέπειες στην αυτοεκτίμηση, τον αυτοσεβασμό και το αίσθημα ασφάλειας του αποδέκτη.
4. Τι σημαίνει συνεξάρτηση και πως η έννοια αυτή κάνει κακό σε μια σχέση και μπορεί να οδηγήσει σε κακοποίηση;
Με τον όρο ῾συνεξάρτηση᾽ αναφερόμαστε σε ένα είδος συγχωνευτικής σχέσης όπου τα όρια και τα προσωπικά χαρακτηριστικά των μελών δεν είναι διακριτά. Τα εμπλεκόμενα μέλη λειτουργούν ῾σαν μονάδα᾽ με κοινή γνώμη, στάση, απόψεις κυρίως λόγω ανάγκης αποδοχής και φόβου και όχι λόγω οικειότητας. Είναι σημαντικό να ξεχωρίσουμε την υγιή σχέση από μια σχέση συνεξάρτησης. Στις υγιείς σχέσεις το κάθε μέλος έχει την δική του προσωπικότητα, σκέψεις, απόψεις, όπου δεν διστάζει να τις εκφράσει και να τις συζητήσει.
Είναι επιλογή του να αφιερώνει χρόνο στον σύντροφο του/της και έχει ενδιαφέροντα και εκτός σχέσης. Στις συνεξαρτητικές σχέσεις το άτομο νιώθει ότι δεν μπορεί να ζήσει χωρίς τον άλλον, πως θέλει να τον βλέπει όλη την ώρα (όχι μόνο επειδή νιώθει ερωτευμένο), αλλά και με τον φόβο και την αγωνία ότι αν δεν ικανοποιεί αυτό που ο/η συντρόφος θέλει τότε θα τον χάσει. Ο φόβος και η αγωνία είναι συχνά οι λόγοι που χάνεται ο σεβασμός μέσα στην σχέση και ένα άτομο θα ανεχτεί συγκεκριμένες στάσεις και συμπεριφορές εκλογικεύοντας την κατάσταση ότι ο / η σύντροφος ῾ενδιαφέρεται πολύ για εκέινο και για αυτό συμπεριφέρεται έτσι᾽.
5. Το συναίσθημα του φόβου, είναι αυτό που κυριαρχεί στις γυναίκες που έχουν υποστεί κακοποίηση στα πλαίσια της σχέσης τους. Με ποιο τρόπο μπορεί μια γυναίκα να ξεπεράσει το φόβο και να ζητήσει βοήθεια;
Το συναίσθημα της ανασφάλειας και του φόβου είναι πολύ ισχυρά στα άτομα που βιώνουν μια κακοποιητική σχέση. Το υποστηρικτικό περιβάλλον είναι αυτό που μπορεί να βοηθήσει. Είναι σημαντικό να μην απομονώνεστε και να μιλήσετε σε κάποιον που εμπιστεύστε για αυτό που συμβαίνει. Επιπλέον, μπορείτε να ζητήσετε βοήθεια από έναν ειδικό (ψυχολόγο, θεραπευτή, κοινωνικό λειτουργό) ή την αστυνομία. Χρειάζεται όμως να κατανοήσετε ότι αυτό που σας συμβαίνει είναι κακοποιητικό. Αυτή είναι η βασικότερη αρχή! Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι εσείς είστε υπέυθυνη για τον εαυτό σας και χρειάζεται θάρρος για να γίνετε δυνατότερες, να αλλάξετε στάση και να αποκτήσετε έλεγχο στην ζωή σας.
6. Αφότου αντιληφθούμε πως βρισκόμαστε σε μια κακοποιητική σχέση, πως μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε; Είναι η φυγή η μόνη λύση;
Η φυγή δεν είναι η μόνη λύση, χρειάζεται όμως να την εξετάσετε καθώς ίσως να είναι η πιο ωφέλιμη λύση. Η αποστασιοποίηση μπορεί να φανεί βοηθητική ακόμα και χωρίς φυγή. Υιοθετήστε μια αόρατη ασπίδα απέναντι στις προσβολές και τις συμπεριφορές του συντρόφου, αναγνωρίζοντας εσείς στον εαυτό σας την πραγματική σας αξία και όχι αυτή που ο σύντροφος σας αποδίδει. Επικεντρωθείτε περισσότερο στις δικές σας ανάγκες και γίνετε πιο αποφασιστική για την κάλυψη αυτών.
7. Τέλος, πως μπορεί μια γυναίκα να εφοδιαστεί ψυχολογικά, για να μην είναι ευάλωτη και να αποφύγει μελλοντικά τις σχέσεις με κακοποιητικό χαρακτήρα;
Η προσωπική ενδυνάμωση είναι απαραίτητο συστατικό για την μελλοντική αποφυγή παρόμοιων κακοποιητικών καταστάσεων. Η αυτοφροντίδα, η κάλυψη των προσωπικών αναγκών, η οικονομική αυτοδιαχείριση και ανεξαρτησία, ένα καλό υποστηρικτικό κοινωνικό δίκτυο και η αναζήτηση βοήθειας από κάποιον ειδικό (ψυχολόγο) αποτελούν εφόδια απέναντι σε κακοποιητικές συμπεριφορές.
Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι μπορείτε να τηλεφωνήσετε στη γραμμή SOS 15900 (Γραμμή υποστήριξης κατά της ενδοικογενειακής βίας)
Η γραμμή SOS 15900, από την έναρξη της λειτουργίας της τον Μάρτιο του 2011 μέχρι σήμερα, έχει δεχθεί περισσότερες από 37.000 κλήσεις. Ειδικότερα, κατά το έτος 2018, από τις 5.088 κλήσεις που δέχθηκε οι 4.116 αφορούσαν σε καταγγελίες περιπτώσεων έμφυλης βίας. Από τις 2.864 κλήσεις που αφορούσαν σε καταγγελίες των ίδιων των κακοποιημένων γυναικών, οι 2.519 κλήσεις αφορούσαν σε ενδοοικογενειακή βία με δράστη κυρίως τον σύζυγο, οι 110 κλήσεις σε σεξουαλική παρενόχληση, οι 28 κλήσεις σε περιπτώσεις βιασμού, 2 κλήσεις σε trafficking και σε περιπτώσεις πορνείας, και 108 κλήσεις αφορούσαν σε καταγγελία άλλων μορφών βίας.
